Η έννοια του Έρωτα για τους Έλληνες

[[ δαμ-ων ]]

Ο Ελληνικός πολιτισμός στηρίχθηκε στον Έρωτα. Ο Κ. Γεωργούλης στην “Ιστορία της Ελληνικής Φιλοσοφίας” γράφει: « Εις την ελληνικήν μυθικήν σκέψιν ο Έρως κατέχει την θέσιν την οποίαν κατέχει εις την Γένεσιν ο Λόγος του Θεού». Η έννοια του έρωτα ακολουθεί μια κλίμακα στην σκέψη και τη συνείδηση του ανθρώπου. Ξεκινά ως έρωτας των σωμάτων. Μετασχηματίζεται σε έρωτα των ψυχών και των πνευμάτων. Εξελίσσεται σε έρωτα των αξιών και της αλήθειας. Πλαταίνει σε έρωτα της πατρίδας και παίρνει άπειρες διαστάσεις ως θείος έρωτας.

Στον έρωτα των σωμάτων η έλξη καθορίζεται από σωματικές και βιολογικές δυνάμεις και ιδιότητες. Είναι ο έρωτας του πεπερασμένου, του περιορισμένου, του σχήματος, της ζωντανής μορφής.

Ο έρωτας των ψυχών είναι ανώτερη μορφή έρωτα. Είναι ο έρωτας του απείρου, γιατί το περιεχόμενο της ψυχής είναι απροσμέτρητο, μη υποκείμενο σε περιορισμούς, έχοντας την ελευθερία να μεταπίπτει από την μεγαλύτερη αμαρτία στην αγιότητα, από την ψυχική ασθένεια στην πνευματική μεταρσίωση.

Ο Στεφ. Καραγιάννης στο βιβλίο “Ο Έρως στη ζωή των αρχαίων Ελλήνων” γράφει: « Οι Έλληνες αναζήτησαν την αλήθεια, αυτήν καθ’ εαυτήν ακριβώς όπως ο Οδυσσεύς, κατά την επιστροφή του στην πατρίδα του Ιθάκη, αναζητούσε, αναζήτησε και ανεύρε τελικά την πρώτη υπάρξασα και υπάρχουσα Ιθάκη και εκεί τελικώς κατέληξε. Ο Οδυσσεύς δεν την κατεσκεύασε την Ιθάκη, πως θα ήτο δυνατόν άλλωστε, αλλά την ανεύρε, ή μάλλον την επανεύρε, ενώ για κάποιο διάστημα, απώλεσε την Ιθάκη, όπως άλλωστε ανεύρε εκ νέου την πιστή σύζυγο Πηνελόπη. Οι Έλληνες είχαν μέσα τους πρωτίστως τον Έρωτα της αλήθειας. Για τούτο επεδόθησαν στο να οικοδομήσουν την φιλοσοφία και την επιστήμη, που είναι οι πρωταρχικές μέθοδοι για την ανεύρεση της Αλήθειας. »

Όλη η ζωή του αρχαίου ελληνικού πνεύματος διέπεται από τον έρωτα για τις διάφορες αξίες, την αρμονία, το κάλλος, το αγαθό, την αρετή, την δικαιοσύνη, την ανδρεία, την ελευθερία, την αξιοπρέπεια. Αξίες, που δυστυχώς δε συναντάμε σήμερα στους νεοέλληνες. Ο έρωτας είναι το εφαλτήριο για την εκτόξευση του αρχαιοελληνικού πολιτισμού σε δυσθεώρητα ύψη. Η ελληνική σκέψη ελευθερώνεται από κάθε είδους αγκυλώσεις, σπάει τις αλυσίδες της εφήμερης ύπαρξης, της απλής βιοτικής μέριμνας, γιατί πρώτοι οι Έλληνες κατάλαβαν σημασία του « γνώσεσθε την αλήθειαν, και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς » ( Ιωάννης, η΄32 ). Οι έννοιες ασθένεια, εφήμερο, θάνατος, αμαρτία, φόβος, απελπισία, δυστυχία σκορπίζουν σαν να ήσαν ομίχλη μπροστά στον ήλιο του Έρωτα. Ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει φτερά, να νικήσει το νόμο της βαρύτητας, των γήινων προσκολλήσεων, και να πετάξει στον κόσμο του φωτός. Από τον κόσμο της πλάνης να φτάσει στον κόσμο της αλήθειας. Γίνεται ο ατρόμητος αγωνιστής της ζωής γιατί μέσα του νιώθει την ακατανίκητη δύναμη του έρωτα, που πολύ σοφά τραγούδησε ο ποιητής: « έρωτα ανίκατε μάχαν »

Ο Έρωτας ενέχει το στοιχείο της αναζήτησης. Της αναζήτησης του ερώμενου, του ωραίου, του αρμονικού, του επωφελούς, του ικανοποιούντος την ψυχή και την ανάταση αυτής, της αλήθειας, της γνώσης. Είναι το στοιχείο της εξέλιξης της ψυχής. Το όχημα που θα μας επαναφέρει στον χαμένο “οίκο”, στο ουράνιο βασίλειο. Επομένως όλα « εποιήθησαν καλά λίαν ». Χωρίς τον έρωτα, τις συγκρούσεις και τις αναστατώσεις του έρωτα, χωρίς την ωστική του δύναμη δεν μπορεί ο άνθρωπος να φτάσει στο “καθ’ ομοίωσιν”. Όσοι προτρέπουν στην αποχή από τον έρωτα αντιμάχονται την εξέλιξη του ανθρώπου, βάζουν εμπόδια στο να αναχθεί από “κατ’ εικόνα” στο “καθ’ ομοίωσιν”.

Και πάλι θα αναφέρουμε ένα απόσπασμα του Στεφ. Καραγιάννη: « Ο Έρως είναι η εγκυρότερη φυσική, πνευματική, ψυχική δύναμις διότι πρωτίστως στη φύση του ευρίσκεται η αρχή της αλήθειας… Ο Έρως δεν κατασκευάζει το Αντι-κείμενο Ον αλλά το ανευρίσκει και στη συνέχεια το ερευνά για να εύρει τις σταθερές και μη παραμέτρους του. Ο Έρως λοιπόν είναι πηγή γνωστικού ενδιαφέροντος. » Επομένως ο ανέραστος άνθρωπος δε μπορεί να είναι εραστής της γνώσης.

Οι ανώτερες διαβαθμίσεις του έρωτα μας οδηγούν στην ηθικότητα και την πνευματικότητα. Ο άνθρωπος αποκτά υψηλό βαθμό ηθικής ευθύνης. Ξεφεύγει από το εγώ, από το ατομικό, και πλαταίνει και γίνεται ένα κύτταρο της πατρίδας, του έθνους, του Σύμπαντος. Ο Έρωτάς του γίνεται έρωτας προς την πατρίδα, Έρωτας προς το Σύμπαν και την πανταχούσα παρούσα σ’ αυτό θεότητα. Φτάνει τα όρια της θυσίας, γιατί η προσωπικότητά του έχει αφομοιωθεί στην ολότητα. Αντιλαμβάνεται πως υπέρτατη αποστολή του πλέον είναι η θυσία. Θυσιάζει τον χρόνο του, την ενέργειά του, τις μικρές χαρές της προσωπικής του ζωής, σε ένα υψηλότερο στόχο, σε μια ανιδιοτελή υπηρεσία. Δραστηριοποιείται για το καλό των συμπατριωτών του, της πατρίδας, ίσως και όλης της οικουμένης. Ενστερνίζεται πως η ζωή του αποκτά την αληθινή της αξία όταν βάζει την προσωπική του ύπαρξη στην υπηρεσία υπερατομικών σκοπών. Και δε διστάζει να θυσιάσει και τη ζωή του για το υπέρτατο ιδανικό του.

Η Αντιγόνη θυσιάζεται υπακούοντας στους άγραφους θείους νόμους της ταφής των νεκρών. Ο Στεφ. Καραγιάννης γράφει: « Ο Αίμων και η Αντιγόνη πεθαίνουν στο όνομα μιάς υπέρτερης αξίας από τον δικό τους έρωτα και ταυτόχρονα δικαιώνουν αυτόν τον έρωτα, διότι τον καθιστούν βαθύτερον αφού πεθαίνουν ήδη για μια αξία βαθύτερη και υψηλότερη: τον σεβασμό προς το νεκρό αδελφό. ». Ο γιος του Κρέοντα, στην εκστρατεία των επτά κατά της Θήβας, δε διστάζει να θυσιαστεί πέφτοντας από τα επτάπυλα τείχη, αφού υπάρχει χρησμός πως θα σωθεί η Θήβα αν κάποιος από τη βασιλική οικογένεια θυσιαστεί, ώστε η νίκη να στέψει τα όπλα των Θηβαίων, οι οποίοι τελικά νίκησαν τους Αργείους. Ο έρωτας προς την πατρίδα έκανε τον Αθανάσιο Διάκο να προτιμήσει τον μαρτυρικό θάνατο παρά να τουρκέψει, τον Παπαφλέσσα να πεθάνει στο Μανιάκι σε έναν άνισο αγώνα, τη Λέλα Καραγιάννη στη Γερμανική κατοχή να τουφεκιστεί. Χιλιάδες είναι οι επώνυμοι και ανώνυμοι που θυσιάστηκαν από έρωτα προς την πατρίδα.

Οι μάρτυρες της εκκλησίας υπέμειναν τα μαρτύρια και θυσίασαν τη ζωή τους από έρωτα προς το Χριστό, έχοντας γεμίσει το είναι τους ο θείος έρωτας. Πολύ σωστά ο Στ. Καραγιάννης επισημαίνει: « Ο θείος έρωτας δημιουργεί τους ήρωες (υπέρ πατρίδος) και τους αγίους (υπέρ των θείων). Η λογική έχει κύρος μέγα γνωστικό και οντολογικό, αλλά δεν δημιουργεί ούτε ήρωες, ούτε αγίους∙ αυτούς τους δημιουργεί ο έρως της πατρίδος (ήρωες), ο έρως του θείου (άγιοι). »

Από το ανθολόγιου του Στοβαίου θα δανειστούμε το παρακάτω απόσπασμα του Αρίσταρχου:

« Έρωτος όστις μη πεπείραται βροτών

ουκ οιδ’ ανάγκης θεσμόν ω πεισθείς εγώ

πόθω κρατηθείς τάσδ’ απεστάλην οδούς∙

ούτος γαρ ο θεός και τον ασθενή σθένειν

τίθησι και τον άπορον ευρίσκειν πόρον. »

[[ Άνθρωπος που δε δοκίμασε τον έρωτα

τον νόμο της ανάγκης δεν γνωρίζει,

εγώ σ’ αυτό πειθάρχησα και νικημένος

από τον πόθο βγήκα σ’ αυτούς τους δρόμους.

Αυτός και τον αδύνατο με δύναμη τον κάνει

και τον αμήχανο να βρίσκει λύση. ]]

Θα μπορούσαμε αβίαστα κα καταλήξουμε στο συμπέρασμα: « Ουν έστι παιδαγωγός ανθρώποις άρα έρωτος ουδείς άλλος επιμελέστερος. » [[ Δεν υπάρχει στους ανθρώπους πιο καλός παιδαγωγός άλλος από τον έρωτα κανείς. ]]