Σύζυγοι και τέκνα του Δία: ii. Θέμιδα- Ώρες- Μοίρες

[[ δαμ-ων ]]

Θέμιδα Η Μήτιδα, εγκατεστημένη στο Νου του Δία, επιβάλει διαμέσου της φρόνησης την φυσική τάξη με το Νόμο και τους θεσμούς. Έτσι δεύτερη σύζυγος του Δία ήταν η Θέμιδα. Ο Ησίοδος στη “Θεογονία” του γράφει:« Δεύτερη πήρε σύζυγο τη λαμπερή τη Θέμιδα που γέννησε τις Ώρες,την Ευνομία, τη Δίκη και τη θαλερή Ειρήνηπου των ανθρώπων των θνητών φροντίζουνε τα έργα,γέννησε και τις Μοίρες που ο συνετός ο Δίας τους έδωσε τη μέγιστη τιμή,τη Λάχεση, την Άτροπο και την Κλωθώ που στους ανθρώπουςδίνουν τους θνητούς και το καλό και το κακό να έχουν. » Η λέξη “Θέμις” προέρχεται από το ρήμα “θεμίζω” (= δικάζω, κρίνω, κολάζω, ελέγχω) και συνδέεται με την δικαιοσύνη, το δίκαιον (καθιερωμένο από την κοινή χρήση, κατ’ έθος και έθιμον). Έτσι, η Θέμιδα είναι Τιτανίδα και αποτελεί την προσωποποίηση της δικαιοσύνης. Η Θέμιδα σαν κόρη του Ουρανού και της Γαίας, δεν έχει σχέση με το υγρό στοιχείο (νερό, Ωκεανό), επομένως με τα συναισθήματα. Η θέσπιση, αλλά και η εφαρμογή των νόμων είναι πέρα από τα συναισθήματα. Έτσι, φρόντιζε για την ηθική τάξη και το δίκαιο τόσο ανάμεσα στους ανθρώπους όσο κι ανάμεσα στους θεούς. Αφού συνδέεται με τους νόμους των θεών, αποτελεί τη θεία νομοτέλεια, εκφράζοντας τους νόμους διαμέσου των οποίων λειτουργεί το σύμπαν και η φύση ειδικότερα. Ο Πρόκλος, μύστης και ερμηνευτής των Πλατωνικών έργων, δίνει στις αναλύσεις του τη μεγάλη σημασία της Θέμιδας για την όλη δημιουργία. Λέει, λοιπόν: «Η Θέμιδα, λοιπόν είναι η μονάδα ολόκληρης της κοσμικής τάξης, λόγω της οποίας και ο Σωκράτης στη Πολιτεία την αποκάλεσε “Ανάγκη” (*1), όπως έχει αποδειχτεί στο υπόμνημα σε αυτό το έργο, και «στα γόνατά της» περιέστρεφε τον κόσμο, καθώς αυτή διατηρεί πάντοτε την τάξη αμετάτρεπτη και αδιασάλευτη. Η συνέχεια >>> εδώ …Με βάση, λοιπόν, αυτή τη θεϊκή αιτία της τάξης οδηγεί και ο δημιουργός σε τάξη την ακανόνιστη μάζα και μεταδίδει στα πάντα την ομορφιά και κάνει τον κόσμο όμοιο προς τον εαυτό του και συνεχή με τον εαυτό του• γιατί, επειδή είναι αγαθότατος, δικαιολογημένα τον κάνει ωραιότατο, επειδή και το ίδιο το πρωταρχικό και νοητό κάλλος είναι εξαρτημένο από την αγαθότητα και υπάρχει μέσα σε αυτήν. Γι’ αυτό, λοιπόν, και ο κόσμος, που είναι ωραιότατος, είναι εξαρτημένος από τον δημιουργό, που είναι αγαθότατος• και επειδή το Αγαθό είναι αίτιο της Ομορφιάς, γι’ αυτό και ο αγαθότατος πατέρας είναι δημιουργός του ωραιότατου γεννήματος. Επιπλέον, επειδή η Θέμιδα είναι φρουρός των θεϊκών νόμων και επειδή οι νόμοι πραγματοποιούν με τάξη τις γεννήσεις των κατώτερων από τα ανώτερα και διατηρούν τη συνέχεια των θείων και τις ομοιότητες των κατώτερων προς τα ανώτερα, γι’ αυτό και ο δημιουργός, ενεργώντας μαζί με τη Θέμιδα, κάνει το σύμπαν ωραιότατο, αφού ο ίδιος είναι αγαθότατος. Γιατί, αφού και ο Σωκράτης, που είναι άνθρωπος, αρνείται ότι είναι για τον ίδιο θεμιτό να «αποδειχτεί» κάτι από τα ψευδή ή «να αναιρέσει την αλήθεια», πώς είναι δυνατόν να πούμε ότι ο ίδιος ο δημιουργικός νους, ο οποίος ενωμένος με τη Θέμιδα και πλάι στον οποίο υπάρχει πάντα η Θέμιδα, κάνει κάτι άλλο εκτός από το να δημιουργεί το ωραίο και να εξοστρακίζει το άσχημο;» (Πρόκλος, “Εις τον Τίμαιον Πλάτωνος”, Β΄, 397- 398)Όλος ο κόσμος, από το ανώτερα μέχρι τα κατώτερα, ρυθμίζεται με τους νόμους, που επιβλέπει η Θέμιδα. Η θεά είναι δίπλα στον δημιουργό, στον σύζυγό της Δία, αποβλέποντας στο ωραίο, στο κάλος, στην ομορφιά, στην αρμονία, γιατί όλες αυτές είναι λίγες από τις ιδιότητες του δημιουργού. Σε κάποιο άλλο έργο του ο Πρόκλος παραλληλίζει το δημιουργό με τον πολιτικό, το σύμπαν με την ιδανική πολιτεία. Οι θείοι νόμοι του σύμπαντος προβάλλονται στους ανθρώπινους νόμους λειτουργίας της πολιτείας σύμφωνα με τον συμπαντικό νόμο της αναλογίας: «ως εν τοις άνω ούτω κι εν τοις κάτω», δηλαδή ο κατώτερος κόσμος είναι ουσιαστικά εικόνα του ανώτερου. Η διευθέτηση των νόμων γίνεται με τη βοήθεια της Θέμιδας. Έτσι η θεά συνδέεται με τους συμπαντικούς νόμους και με τους νόμους των ανθρώπινων σχέσεων, έχει σχέση με τους αιώνιους κανόνες και θεσμούς των αιώνιων κόσμων, αλλά και με τους εθιμικούς θεσμούς των παροδικών κόσμων:«Γιατί σε ποιόν άλλον θα συμφωνούσαμε ότι ταιριάζει η πρωταρχική ιδέας της πολιτικής, παρά σε αυτόν που διευθετεί το σύμπαν, αν βέβαια είναι το πολίτευμα του ουρανού το πιο πρώτο και το πιο τέλειο από όλα τα πολιτεύματα, όπως λέει ο Σωκράτης στην “Πολιτεία” (*2). Ποιος είναι αυτός που παράγει τα πάντα και αυτός ο οποίος συναρμόζει τα πάντα στην ευταξία του σύμπαντος; Αν λοιπόν ο πολιτικός είναι ο πρωταρχικός και ο πιο τέλειος δημιουργός του σύμπαντος, και αν πρωταρχικά «η πολιτική κοντά στον Δία» «έχει εδραιωθεί σε ιερό βάθρο» και από εκεί προοδεύει σε όλα τα κατώτερα και διευθετεί τα καθολικά και τα επιμέρους σύμφωνα με το νου, τότε είναι ανάγκη και ο καθολικός δημιουργός να ταυτιστεί με τον Δία και να είναι κοινή η ύπαρξη και των δύο, η οποία κατευθύνει όλα όσα βρίσκονται στον κόσμο και επαναφέρει στην τάξη καθετί το ελαττωματικό και άτακτο• γιατί λέει: «Δε θα ήταν επιτρεπτό στον τέλειο να κάνει κάτι άλλο εκτός από το απολύτως ωραίο». Αυτός λοιπόν που διευθετεί τα πάντα με τη Θέμιδα και μαζί με αυτήν παράγει τα πάντα, πώς δεν έχει ουσιωδώς μέσα του το σύνολο της πολιτικής; Πώς δεν είναι ο ίδιος ο πρωταρχικός Ζεύς, ο οποίος για τα πάντα προσδιορίζει το θείο και συγκροτεί από όλα ένα πολίτευμα, υπερβατικός υπεράνω όλων των επιμέρους αιτίων και των γενών των Τιτάνων, και φυλαγμένος υπεράνω ολόκληρου του κόσμου από τις άχραντες δυνάμεις του; Γιατί οι “φρουρές” γύρω από αυτόν την αδιάφθορη τάξη του και την ακλόνητη φρούρηση της δημιουργίας υπαινίσσονται, λόγω της οποίας, ενώ είναι εδραιωμένες σταθερά μέσα στον εαυτό του, απλώνεται στα πάντα ανεμπόδιστα, και, ενώ είναι παρών σε όλα τα δημιουργήματά του, είναι απλωμένος υπεράνω των πάντων με βάση μια κορυφαία υπεροχή.» (Πρόκλος, “Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας”, Ε΄, 90- 91) Σχετικά με το ανθρώπινο στοιχείο, επέβλεπε στην προστασία των αδυνάτων, καθώς επίσης και στη διαφύλαξη της φιλοξενίας. Ευρύτερα είχε σχέση με το νόμο της ανταπόδοσης ή νόμο του αντιπεπονθότος (νόμος του Κάρμα): «Μη πλανάσθε, Θεός ου μυκτηρίζεται• ο γαρ εάν σπείρη άνθρωπος, τούτο και θερίσει.» (Απ. Παύλος, επιστολή προς Γαλάτας, στ΄ 7). Ήταν προικισμένη με το χάρισμα της μαντικής. Το μαντείο των Δελφών ήταν δικό της αρχικά, αλλά το χάρισε στην αδελφή της Φοίβη, τη γιαγιά του Απόλλωνα, στον οποίο περιήλθε τελικά. Γι’ αυτό ο ορφικός ύμνος αναφέρει: « Την άγια Ουρανοκόρη, τη Θέμιδα καλώ,κόρη καλού πατέρα, το βλαστάρι της Γης,τη νέα ροδοπρόσωπη κοπέλα, που πρώτηυπέδειξε στους θνητούς το αγνό μαντείοστους Δελφικούς κόλπους προφητεύοντας στους θεούςκαι στο Πύθειο έδαφος, εκεί που ο Πύθωνας βασίλευε•αυτή δίδαξε τις προφητείες στο βασιλιά Φοίβοπολυτιμημένη, λαμπρόμορφη, σεβάσμια,νυχτοπερπατούσα• γιατί πρώτη, τις άγιες τελετέςστους θνητούς φανέρωσες, δοξάζοντας τον βασιλιά,στις βακχικές νύχτες• γιατί από σένα οι τιμέςκαι τα αγνά μυστήρια των μακαρίων. Αλλά, μακάρια,ας έρθεις χαρούμενη μ’ ευφρόσυνη διάθεσηστις ιερές τελετές του μυσταγωγού σου, κόρη. » ( Ορφικός Ύμνος 79) Η Θέμιδα υπήρξε η δεύτερη σύζυγος του Δία. Η δυάς (2), κατά το Ιάμβλιχο, ονομάζεται έτσι από το “διιέναι” (διαπερνάν) και το “διαπορεύεσθαι” (διαβαίνειν). Επειδή πρώτη διαχώρισε τον εαυτό της από τη μονάδα, γι’ αυτό και ονομάστηκε “τόλμη”. Ενώ η μονάδα φανερώνει ένωση, όπου υπεισέλθει η δυάδα φανερώνει διαχωρισμό. Σύμφωνα με τους Πυθαγόρειους, η δυάδα ήταν το “ουσιαστικό Είναι της Φύσης” από το οποίο δημιουργήθηκε το καθετί στον Κόσμο. Πρώτη της εκδήλωση είναι η Ύλη (Ουσία), η φύση και η σύσταση της οποίας είναι η αιτία της εκδήλωσης των κοσμικών νόμων. Οι νόμοι της φύσης είναι εξελικτικοί και γι’ αυτό ο Ιάμβιχος ονομάζει τη δυάδα “χορηγό προόδου”. Σύμφωνα με τον Πρόκλο: «η δυάδα αρμόζει περισσότερο από κάθε άλλο στον Δημιουργό του Παντός, γιατί κάθεται δίπλα του, όπως λέει το Λόγιο (*3)- όπως και το να κυβερνά τα πάντα και να διευθετεί αυτά, σε τρόπο ώστε η μεν αρετή να νικά και η κακία να ηττάται». Συνδέοντας τη δεύτερη σύζυγο του Δία με τη δυάδα, διαπιστώνουμε πράγματι ότι Θέμιδα ρυθμίζει νομοτελειακά τον κόσμο. Για την θεολογία της αρχαιότητας η θέση της Θέμιδας είναι πλάι στον δημιουργό και βασιλιά του σύμπαντος Δία. Και πάλι ο Πρόκλος λέει: «Γι’ αυτό βάζει επικεφαλής του λόγου του τη Θέμιδα, η οποία συγκεντρώνει στον δημιουργό τους ίδιους τους θεούς και δεν τους αφήνει να αποσπαστούν από τη αγαθότητα του πατέρα, προκειμένου και ο ίδιος ο Πλάτωνας μέσω της Θέμιδας να μην αποδώσει στον δημιουργό του σύμπαντος τίποτα εσφαλμένο ή προσβλητικό.» (Πρόκλος, “Εις τον Τίμαιον Πλάτωνος”, Β΄, 329- 330) Σαν προστάτισσα του δίκαιου, είχε η Θέμιδα, μαζί με τον Δία, θέσει τέρμα στον πολυετή ανδροφθόρο Τρωικό πόλεμο.Το “έθος”, το εθιμικό δίκαιο, λειτουργεί διαμέσου της δικαιοσύνης. Γιατί το “έθος” έχει θεία προέλευση (το έθος είναι αναγραμματισμός της λέξης θεός). Με αλλαγή του πρώτου γράμματος στη λέξη έθος, έχουμε τη λέξη ήθος. Όπου επικρατεί η δικαιοσύνη οι άνθρωποι είναι ηθικοί. ------------------------------------------------------------------------------------- (*1). Η περιγραφή της λειτουργίας του σύμπαντος γίνεται με νόμους, που συμβολικά περιγράφει ο Πλάτωνας στην “Πολιτεία” με την περιστροφή των σφονδύλων: «… έβλεπαν καθαρά να απλώνεται από ψηλά ένα φως ίσιο σαν κολόνα, που περνούσε απ’ όλο τον ουρανό και τη γη και έμοιαζε πολύ με το ουράνιο τόξο, αλλ’ ήταν πιο λαμπρό και πιο καθαρό• εκεί μέσα στο φως αυτό έβλεπαν να είναι τεντωμένες από τον ουρανό οι άκρες των δεσμών που τον συγκρατούν- διότι το φως αυτό είναι το συνδετικό στοιχείο του ουρανού, όπως είναι τα «υποζώματα των τριήρων», και συγκρατεί όλη την περιστροφική κίνησή του- και από τις άκρες των δεσμών να είναι σφιχτοτεντωμένο το αδράχτι της “Ανάγκης”, που προκαλεί όλες τις περιστροφικές κινήσεις. Η ρόκα και το αγκίστρι του ήταν από διαμάντι και ο σφόνδυλός του ανάμεικτος από διαμάντι και από άλλα υλικά. Η φύση του σφονδύλου ήταν τέτοια περίπου: Το σχήμα του ήταν σαν ένας μεγάλος σφόνδυλος κοίλος και κουφωμένος εντελώς και μέσα του ήταν όμοιος μικρότερος συνταιριασμένος μ’ αυτόν και με τον ίδιο τρόπο ένας τρίτος κι ένας τέταρτος κι ακόμη άλλοι τέσσερις. Διότι οι σφόνδυλοι ήταν συνολικά οκτώ, τοποθετημένοι ο ένας μέσα στον άλλον, έτσι που τα χείλη τους να δείχνουν από πάνω σαν κύκλος και να σχηματίζουν ένα σφόνδυλο με μια συνεχόμενη επιφάνεια γύρω από το στέλεχος της ρόκας• αυτή, πάλι, περνούσε μέσα από τον όγδοο σφόνδυλο και έβγαινε από την άλλη μεριά. Ο πρώτος και ο εξωτερικός σφόνδυλος σχημάτιζαν με τα χείλη τους τον πιο πλατύ κύκλο• δεύτερος ήταν ο κύκλος του έκτου σφόνδυλου, τρίτος ήταν ο κύκλος του τέταρτου, τέταρτος ο κύκλος του όγδοου, πέμπτος ο κύκλος του έβδομου, έκτος ο κύκλος του πέμπτου, έβδομος ο κύκλος του τρίτου και όγδοος ο κύκλος δεύτερου σφόνδυλου. Ο κύκλος του πρώτου σε μέγεθος σφόνδυλου ήταν ποικιλόχρωμος, του έβδομου, του έβδομου ο πιο λαμπρός• ο όγδοος κύκλος έπαιρνε το χρώμα του από το φως που έριχνε πάνω του ο κύκλος του έβδομου• οι κύκλοι του δεύτερου και του πέμπτου είχαν παραπλήσια μεταξύ τους χρώματα, πιο ξανθιά από εκείνους• ο τρίτος είχε το πιο λευκό χρώμα, ο τέταρτος χρώμα κοκκινωπό κάπως• δεύτερος σε λευκότητα ήταν ο έκτος κύκλος. Λοιπόν, καθώς περιστρεφόταν το αδράχτι, κινούνταν ολόκληρο κυκλικά με την ίδια πάντοτε φορά, ωστόσο μέσα στη γενική περιφορά του όλου οι εφτά εσωτερικοί κύκλοι περιστρέφονταν με αργό ρυθμό προς την αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη του όλου και πιο γρήγορα από αυτούς κινούνταν ο όγδοος και τον ακολουθούσαν από άποψη ταχύτητας με συγχρονισμένη μεταξύ τους κίνηση ο έβδομος, ο έκτος και ο πέμπτος• τρίτος από άποψη ταχύτητας με την οποία έκανε την περιστροφή του ήταν, όπως φαινόταν, ο τέταρτος κύκλος, τέταρτος ο τρίτος και πέμπτος ο δεύτερος. Για το αδράχτι λεγόταν ότι στρεφόταν πάνω στα γόνατα της “Ανάγκης”. Πάνω σε κάθε κύκλο στεκόταν μια “Σειρήνα”, που γύριζε κι αυτή μαζί βγάζοντας από μέσα της έναν ήχο, μια μουσική νότα• και απ’ όλες τις νότες, που ήταν οκτώ, σχηματιζόταν μια αρμονία.» (Πλάτωνας, “Πολιτεία”, 616Β- 617Β) (*2). «Ωστόσο ίσως υπάρχει στον ουρανό σαν ένα πρότυπο για όποιον θέλει να στρέφει προς τα πάνω τη ματιά του και στρέφοντάς την να χτίζει την πολιτεία του• δεν έχει σημασία αν η πόλη αυτή είτε υπάρχει είτε θα υπάρξει κάπου• διότι αυτός θα ενεργεί σύμφωνα με τους νόμους αυτής της πολιτείας και καμιάς άλλης.» (Πλάτωνας, “Πολιτεία”, 592D) (*3). Λόγιον: Χαλδαϊκά λόγια: «δυάς παρά τώδε κάθηται•αμφότερον γαρ έχει, νω μεν κατέχειν τα νοητά αίσθησιν δε επάγειν κόσμοις» [πλησίον αυτού παρακάθεται η δυάδα• διότι κατέχει δύο ικανότητες- λειτουργίες- αφ’ ενός να εξουσιάζει με το νου τα νοητά, αφ’ ετέρου να εισάγει την αίσθηση στους κόσμους]