Σύζυγοι και τέκνα του Δία: vii. Μαία- Ερμής

[[ δαμ-ων ]]

Ερμής (Δ΄)

Ο γιός της Μαίας και του Δία θεωρείται μυσταγωγός και συνδέεται με τα αρχαία μυστήρια. Ο Ιάμβλιχος στο βιβλίο του “Τα Μυστήρια”, γράφει : « ο Θεός Ερμής, ο αρχηγός των λόγων, καλώς από παλαιά έχει στην παράδοση, ότι είναι κοινός σε όλους τους ιερείς. Ο δε όλης της αληθινής περί των Θεών γνώσεως προϊστάμενος, ένας είναι ο ίδιος σε όλους, στον οποίον και οι πρόγονοί μας τα ιδικά τους ευρήματα της σοφίας απέδωσαν, επωνομάζοντες ότι όλα τα σχετικά συγγράμματα είναι του Ερμού ».Ο ρόλος του Ερμή ως προϊστάμενου της εσωτερικής λειτουργίας όλων των αρχαίων Μυστηρίων γίνεται φανερός ακόμη, εκτός από τα άλλα και από το επίθετο του ψυχοπομπού στον πνευματικό Όλυμπο της ελληνικής θρησκείας, που του είχαν δώσει. Γιατί ο Ερμής είτε χθόνιος , είτε Ολύμπιος, αφού εθεωρείτο « το αποθεωθέν πνεύμα της Γης », είχε από τους πνευματικούς νόμους τη θέση του αρχηγού των πνευμάτων και του καθοδηγητή των αρχηγών των μυστηριακών σκηνωμάτων, ιεροφαντών και μυσταγωγών και επομένως ήταν ο προϊστάμενος της μυστηριακής λειτουργίας.

Στενή είναι η σχέση του Ερμή κυρίως με τα αρχαιότατα Καβείρια Μυστήρια. Ήταν οι αρχαιότερες θεότητες απ’ αυτές που λάτρευαν στην αρχαία Ελλάδα. Ο Freret έχει τη γνώμη πως οι Κάβειροι είναι από τις σπουδαιότερες και πολυπλοκότερες θεότητες της Ελληνικής μυθολογίας. Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν ότι οι Κάβειροι ήσαν ένας ή τρεις ή τέσσερις ή επτά ή και περισσότεροι.. Το πιο πιθανό είναι ως Πελασγικής προέλευσης ο πρώτος τους χαρακτήρας κατά την απώτατη αυτή εποχή να ήταν χθόνιος και συνδέονται με τη λατρεία της μεγάλης Μητέρας Φύσης και τη γονιμότητα της γης, όπως και στα Κρητικά μυστήρια. Η Μεγάλη Μητέρα, η μητέρα γη, λεγόταν Αξίερος. Αργότερα ταυτίστηκε με την Δήμητρα . Η μορφή της, εικονίζονταν στα νομίσματα της Σαμοθράκης ανάμεσα σε δυο λιοντάρια. Μαζί με την Μεγάλη Μητέρα λατρεύονταν και ο σύζυγός της, ο θεός Καδμίλος, που πολλές φορές ταυτίζονταν με τον Ερμή. Είχαν και οι δύο τα ίδια “ιερά” σύμβολα , όπως τον κριό ως “ιερό ζώο” που συμβόλιζε την γονιμοποιό δύναμη και τον αρχηγό ποιμένα, καθώς και το φιδοκέφαλο κηρύκειο του, και τα οποία βρέθηκαν χαραγμένα σε νομίσματα και σε επιγραφές.

Η συνέχεια >>> εδώ …

Ο Διονυσόδωρος, (συγγραφέας του 3ου αι. π. Χ.) αναφέρει ότι υπήρχαν δυο ζεύγη Καβείρων ο Αξιόκερσος, η Αξίερος, ο Καδμίλος ή Κασμίλος και η Αξιόκερσα, οι οποίοι αργότερα ταυτίστηκαν με τον Πλούτωνα, την Δήμητρα, τον Ερμή και την Περσεφόνη. Το πρώτο συνθετικό “Άξιος” των τριών ονομάτων σημαίνει άγιος, ενώ η ταύτισή τους με τις θεότητες του Ολυμπιακού πανθέου προδίδει και την ουσία τους σαν θεότητες με χθόνιο και γονιμικό χαρακτήρα.

Άλλοι συνδέουν τους Καβείρους με τον Ήφαιστο, θεωρώντας τους γιους του. Σαν γιοί του Ήφαιστου είναι χθόνιοι δαίμονες, που ανακάλυψαν τα μέταλλα, την κατεργασία τους, την κατασκευή όπλων και μεταλλικών οργάνων, όπως άροτρα, άκμονες, τροχούς κ.λ.π. Ήσαν τρομεροί γιατί προκαλούσαν τις εκρήξεις των ηφαιστείων, αλλά και προστάτες της αμπέλου, που ευδοκιμούσε στα ηφαιστειογενή νησιά, οπότε ταυτίζονταν με το Διόνυσο. Η συγγένεια με τους Κούρητες, τους ακόλουθους της Ρέας, τους φέρνει ως γνώστες του μυστικού της γέννησης των θεών και διδάσκαλους κάθε σοφίας και των χρήσιμων τεχνών και επιδεξιοτήτων. Είναι γεγονός ότι οι Κούρητες δίδαξαν τον Επιμενίδη και μύησαν τον Πυθαγόρα στα Κρητικά μυστήρια του χθόνιου Δία. Επομένως η ταύτιση των Καβείρων με το Δία είναι εύλογη καθώς και με το θεό των εγκάτων, εφ’ όσον υπήρξαν κάτοχοι του μυστικού της ζωής και του θανάτου.

Οι θεότητες των Καβείρων είναι οι δυνάμεις εκείνες, που παρευρίσκονται στη τέλεση της γιορτής, που δρουν και κυβερνούν το σύμπαν. Συνήθως ονομάζονται “τέκνα του Ηφαίστου”. Ο Ήφαιστος είναι ο σύνδεσμος του ανώτερου θεού και των κατώτερων θεοτήτων, είναι ο κατασκευαστής του κόσμου, ο θεουργός με εντολή του ανώτερου θεού. Ο Καδμίλος είναι ο “μεσάζων υιός” του υπέρτατου θεού προς τις κατώτερες θεότητες και το ανθρώπινο γένος. Η Καβειρική μυσταγωγία αναπαριστά ένα σύστημα θεοτήτων που η αξία τους και η δύναμη προχωρεί με αριθμητική πρόοδο και καταλήγει στον ανώτατο, μοναδικό και υπερκόσμιο θεό. Οι θεότητες των Καβείρων παριστάνουν την αέναη ζωή και τη θεουργία, που λειτουργεί στο σύμπαν, με την οποία το αόρατο, το υπερπραγματικό, το υπερβατικό έρχεται αδιάλειπτα σε αποκάλυψη και πραγμάτωση. Πιστεύεται, πως αυτά αποτελούσαν τη συμβολική διδασκαλία των Καβειρίων μυστηρίων.

Οι Κάβειροι είναι θεότητες που ωφελούν, σύμφωνα με τα μυστήρια, την ανθρώπινη ζωή, είναι οι εντεταλμένοι Προμηθείς που γνωρίζουν όχι μόνο τα μυστικά για την υλική χρήση της φωτιάς, αλλά κυρίως την πνευματική θεώρηση της φωτιάς, αυτής που εξαγνίζει τον άνθρωπο και τον κάνει αγνό. Όπως η φωτιά καθαρίζει τα μέταλλα από τις προσμείξεις τους, έτσι η πνευματική φωτιά εξαγνίζει την ψυχή και την απαλλάσσει από τις υλικές προσκολλήσεις της για να μπορέσει να πάρει το δρόμο της επιστροφής προς τη μακαριότητα, τα Ηλύσια Πεδία των αρχαίων, τη Χριστιανική « Βασιλεία των Ουρανών ».

Οι θεότητες των Καβείρων είναι οι δυνάμεις, που δρουν και κυβερνούν το σύμπαν. Ο Πατέρας είναι ο δημιουργός, ο ποιητής του κόσμου. Ο Παις είναι ο μεσάζων Υιός του υπέρτατου Θεού, που θα οδηγήσει το ανθρώπινο γένος στην πριν την “πτώση” θέση του, στο χαμένο Παράδεισο. Οι θεότητες των Καβείρων παριστάνουν την αέναο ζωή και τη λειτουργούσα θεουργία στο σύμπαν, διαμέσου της οποίας το αόρατο, το υπερβατικό έρχεται σε αποκάλυψη και πραγμάτωση.

Αυτή είναι η εσώτερη, η συμβολική διδασκαλία των Καβειρίων Μυστηρίων. Η μύηση σ’ αυτά τα μυστήρια είχε σαν σκοπό να εισάγει τον μυούμενο στην κατανόηση των βαθύτερων εννοιών και του νοήματος της ζωής και του θανάτου. Να τον φέρει σ’ επαφή με τον ανώτερο κόσμο, τον υπερβατικό, να του αποκαλύψει το νόημα του κόσμου και το σχέδιο της Δημιουργίας. Με τη μύηση στα Καβείρια μυστήρια γινόταν εξαγνισμός του ατόμου και του διανοιγόταν ο δρόμος για την κατανόηση του μυστηρίου του Θεού και της δημιουργίας του Κόσμου. Έτσι γίνεται κατανοητό πως τα μυστήρια αυτά είχαν ιδιαίτερη σημασία και σχέση προς το ‘‘γίγνεσθαι του ανθρώπινου γένους’’.

Ο μυημένος στο τέλος της τελετής αισθανόταν την ένωση με το θείο, μετελάμβανε το θείο, όπως ο σημερινός πραγματικά πιστός. Γέμιζε σωματικά-ψυχικά-πνευματικά με τη θεία παρουσία και στο τέλος αναφωνούσε κάτι ανάλογο με τον αδελφό του, τον μυημένο στην Ελευσίνα :

« Ενήστευσα, έπιον τον κυκεώνα, έλαβον εκ κίστης, εγγευσάμενος απεθέμην εις κάλαθον και εκ καλάθου εις κίστην. Καλά γε τα θεάματα και θεώ πρέποντα ».

Ο Ηρόδοτος γράφει για την προέλευση των μυστηρίων: «Αυτά και πολλά άλλα τα οποία εγώ θα υπομνήσω παρέλαβαν οι Έλληνες παρά των Αιγυπτίων, ότι δε τα αγάλματα του Ερμού έχουν τα αιδοία ορθά, τούτο δεν το έμαθον παρά των Αιγυπτίων, αλλά παρά των Πελασγών μεν το έμαθον πρώτοι εξ όλων των Ελλήνων οι Αθηναίοι, παρά τούτων Δε οι άλλοι Έλληνες. Κατά την εποχήν δε, καθ’ ην ήδη οι Αθηναίοι ελογίζοντο μεταξύ των Ελλήνων, μετώκησαν εις την Αττικήν ως σύνοικοι οι Πελασγοί, και έκτοτε ήρχισαν να θεωρούνται ως Έλληνες. Εκείνος δε, ο οποίος έχει μυηθή εις τα μυστήρια των Καβείρων, τα οποία επιτελούν οι Σαμοθράκες παραλαβόντες παρά των Πελασγών, αυτός θα καταλάβει τι θέλω να είπω με τα λόγια μου. Διότι την Σαμοθράκην κατώκουν προηγουμένως αυτοί οι Πελασγοί, οι οποίοι έγιναν σύνοικοι με τους Αθηναίους, παρ’ αυτών δε παρέλαβον τα μυστήρια οι Σαμοθράκες. Των οποίων τα αγάλματα του Ερμού, του να έχουν ορθά τα αιδοία έμαθον εκ των Ελλήνων παρά των Πελασγών πρώτοι οι Αθηναίοι. Περί τούτου παραδίδεται κάποιος Ιερός Λόγος, ο οποίος αποκαλύπτεται εις τα εν Σαμοθράκη μυστήρια.

Μια σημαντική πληροφορία μας έχει διασώσει ο Χριστιανός συγγραφέας Ιππόλυτος (2ος μ.χ αιώνα).

«Διότι οι Σαμοθράκες σαφώς ονομάζουν τον τιμώμενο παρ’ αυτών εις τα μυστήρια, τα οποία επιτελούν, τον Αδάμα τον αρχικόν άνθρωπον. Υπάρχουν δε εις το ιερόν της Σαμοθράκης δυο αγάλματα γυμνών ανθρώπων, εχόντων και τας χείρας τεταμένας άνω προς τον ουρανόν και τους φαλλούς εστραμένους προς τα άνω, όπως έχει και το εν Κυλλήνη άγαλμα του Ερμού, τα προειρημένα αγάλματα είναι εικόνες του αρχανθρώπου και του αναγενωμένου πνευματικού ανθρώπου, ο οποίος είναι κατά πάντα ομοούσιος προς εκείνον τον άνθρωπον.»

Με τη μύησή τους οι μυούμενοι αναλάμβαναν ηθικές και κοινωνικές υποχρεώσεις κι' ο Διόδωρος ο Σικελιώτης λέει ότι: «οι μυούμενοι εγίνοντο ευσεβέστεροι, δικαιότεροι και κατά πάντα καλλίτεροι.» Και γι’ αυτό έχει ιδιαίτερη αξία η μαρτυρία του Πίνδαρου, που μας αποκαλύπτει: «Ευτυχής εκείνος ο οποίος αφού είδε αυτό το θέαμα, κατέρχεται στα βάθη της Γης. Γνωρίζει το τέλος της ζωής, γνωρίζει την Θεία πηγή.»

Η “εσωτερική” διδασκαλία των Καβείριων μυστηρίων ήταν “η γέννηση του ανθρώπου”. Οι υποψήφιοι μύστες προχωρούσαν κρατώντας δαυλούς που συμβόλιζαν το εσωτερικό φως που διώχνει το σκοτάδι της άγνοιας και της ύλης. Σε ανασκαφές βρέθηκαν πολλές θέσεις για τοποθέτηση των δαδιών στους τοίχους του Ιερού, αλλά και το γράμμα "Θ" δηλωτικό των Μεγάλων Θεών Ο μυούμενος οδηγούνταν να καθίσει σε έναν θρόνο, όπου πραγματοποιούνταν σε αυτόν η δοκιμασία και η διδασκαλία. Η τελετή αυτή ονομαζόταν “θρονισμός”. Ο Πλούταρχος αναφέρει σχετικά για αυτή την φάση της τελετής: «Καθάπερ ειώθασιν εν τω καλουμένω θρονισμώ καθίσαντες τους μυουμένους οι τελούντες κύκλω περιχορεύειν.» Του φορούσαν στο κεφάλι στεφάνι από κλαδί ελιάς και μια κόκκινη ταινία στην μέση του, την οποία θα έφερε μαζί του στην υπόλοιπη ζωή του, ενδεικτική της μυήσεώς του. Μπροστά στον θρόνο έκαιγε πυρά γύρω από την οποία οι ιερείς έψελναν με ακατανόητες λέξεις για τον μυούμενο τους Ιερούς ύμνους, μετά χόρευαν χορούς υπό τους ήχους μουσικής και μυστηριακών τραγουδιών. Ύστερα από τον θρονισμό, ο ιερέας οδηγούσε τον μύστη στο άβατο του Ιερού κι' εκεί, το νέο μέλος, έφθανε στον βαθμό της "εποπτείας".

Στα μυστήρια γίνονταν δεκτοί όλοι οι άνθρωποι ανεξαρτήτως φυλής, φύλου και κοινωνικής τάξεως, ακόμη και οι δούλοι, αρκεί να μην επιβαρύνονταν με ανόσιες πράξεις. Σκοπός των μυστηρίων ήταν να απομακρύνει το φόβο του θανάτου και να αποκαλύψει αιώνιες αλήθειες που σχετίζονται με την τύχη της ψυχής μετά το θάνατο. Η αποκάλυψη των τεκταινομένων κατά τη διάρκεια τέλεσης των μυστηρίων επέφερε την ποινή του θανάτου. Μπροστά στο άβατο του Ιερού υπήρχε επιγραφή, που αποκάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη και που απαγόρευε με λιτό αλλά απόλυτο τρόπο, την είσοδο. Επίσης, κάτι ακόμα που διαφοροποιεί τα μυστήρια σε σχέση με όλα τα αλλά ήταν ένας ρητός και απαράβατος όρος που υπήρχε και τον συναντάμε μονό εδώ. Βασική και απαραίτητη προϋπόθεση και προπαρασκευαστικό στάδιο της μυήσεως, ήταν η ψυχική κάθαρση του ανθρώπου που ζητούσε να μυηθεί, η εξομολόγηση. Γι' αυτόν τον σκοπό υπήρχε ένας ειδικός ιερέας γνωστός ως Κοής ο οποίος άκουγε τον εξομολογούμενο και είχε το αξίωμα να εξαγνίζει ακόμα και τον φονιά που μετάνιωνε για την πράξη του. Έτσι, εκτός από τη λατρευτική και θρησκευτική έννοια, βλέπουμε πως τα μυστήρια της Σαμοθράκης, είχαν φιλοσοφική βάση και χαρακτήρα κοινωνικής αρετής.

Ύστερα από την εξομολόγηση και την έγκριση του Κοή και των Ανακτοτελεστών, ο κατηχημένος μπορούσε να προσέλθει στην τελετή της μυήσεως. Πιστεύεται πως η μύηση γινόταν τη νύχτα, με το φως των δαδιών και των λυχναριών των μυημένων που παραβρίσκονταν στην τελετή. Πολλά λυχνάρια που βρέθηκαν στις ανασκαφές είχαν χαραγμένο το γράμμα Θ δηλωτικό των Μεγάλων Θεών, αλλά και στους τοίχους του Ιερού υπάρχουν πολλές οι θέσεις για τοποθέτηση δαδιών. Ο μειούμενος καθόταν πάνω σε θρόνο γι' αυτό και η τελετή λεγόταν «θρονισμός». Φαίνεται πως σ' αυτό το στάδιο οι μυούντες χόρευαν γύρω από τον μειούμενο. Πολλές μαρτυρίες και κυρίως του Πλούταρχου υπάρχουν γι' αυτή τη φάση της τελετής. «Καθάπερ ειώθασιν εν τω καλούμενο θρονισμώ καθίσαντες τους μειουμένους οι τελούντες κύκλω περιχορεύαν».

Ύστερα από τον θρονισμό, ο ιερέας οδηγούσε τον μύστη στο άβατο του Ιερού και εκεί το νέο μέλος, είχε δηλαδή την εποπτεία, κάποιας ιερής αναπαράστασης με πιθανό αντικείμενο την έκφραση κοσμογονικών ιδεών στις όποιες πρώτευε η μυστηριώδης τους γενεαλογία. Έτσι, έφθανε στον βαθμό της εποπτείας. Μπροστά στο άβατο του Ιερού υπήρχε επιγραφή, που αποκάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη και που απαγόρευε με λιτό αλλά απόλυτο τρόπο, την είσοδο. «Αμύητον μη εισιέναι». Αργότερα, με την προσέλευση και των Ρωμαίων στα μυστήρια, προστέθηκε απαγορευτική επιγραφή και στα Λατινικά.

Μετά την μύηση και των Ρωμαίων, έχουμε το ακόλουθο εδάφιο του Κικέρωνα, που υποδεικνύει το παλαιότατο θεό των Ελλήνων Ερμή και τη σύνδεση αυτού με τα Καβείρια : «Ερμάς, Κάδμον, Κάσμιλον, ένα των θεών Καβείρων, παρίστατο εν τοις μυστηρίοις της νήσου ταύτης ως εραστής της Περσεφόνης, τρίμορφος Εκάτη, προς ην διεφλέγετο να ενωθή. Εκ τούτου δε η στάσις αυτού. Όθεν ο ιθυφαλλικός Ερμής ηρμηνεύετο υπό των ιεροφαντών ως το άρρεν στοιχείον, η γόνιμος δύναμις, ο μετά πόθου επιζητών την ένωση μετά της Περσεφόνης, δια των τρειών βασιλείων της φύσεως, εφ ων άρχει Εκάτη, του θήλεος στοιχείου, ίνα συμπληρώση, εν τη φύσει το έργον της παραγωγής.» (Κικέρων, De nat. Deor., III, 22).

Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν το φαλλικό σύμβολο, τη γνωστή στήλη του Ερμή, την οποία είχαν στημένη στην αρχή των περισσότερων πανάρχαιων ελληνικών δρόμων σαν ένδειξη καλοτυχίας. Ο Θουκυδίδης γράφει: «Εις τας διαιρέσεις των οδών, και τας τριόδους των πόλεων υψούντο λίθινοι κίονες, εφ’ ων τρεις ή τέσσαρες κεφαλαί του Ερμού…απέλαυον δε μέγαν σεβασμόν.» Σε ένα απόσπασμα του Παυσανία, διαβάζουμε: «Κριοφόρος τις Ερμάς εγγύς της Κόρης υπήρχεν παλαιότατα εν τω Καρνασίω δάσει εν Μεσσηνία, εν ω ετελούντο μυστήρια. Εξ ου ιδία Τανάγρα επίθετον Πρόμαχος.» (Παυσ. Θ΄, 22, 2.)

Οι Ερμές ήταν λίθινες, τετράπλευρες ορθογώνιες στήλες οι οποίες στην κορυφή έφεραν προτομή και καμιά φορά κορμό άνδρα. Τοποθετούνταν σε διάφορα σημεία της αρχαίας Ελλάδας ως οδοδείκτες ή αφιερώματα ή σύμβολα ορίων μιας ακίνητης περιουσίας. Υιοθετήθηκαν αργότερα και από τους Ρωμαίους, με αποτέλεσμα να εξαπλωθούν και στη δυτική Ευρώπη.

Ο Στοβαίος εκθειάζει την μεγάλη σημασία του θεού Ερμή στην όλη δημιουργία, χρησιμοποιώντας γλώσσα παραπλήσια αυτής που χρησιμοποιεί ο Πρόκλος: «Το προϋπάρχον ον υπερέχει από όλα τα όντα του σύμπαντος. Είναι το πρωταρχικό ον, χάρη στο οποίον η ουσιότητα η καθολική λεγόμενη νοείται ως κοινό κτήμα των όντως όντων και των όντων που νοούνται καθ’ εαυτόν. Τα ενάντια ως προς αυτά όντα που υπάρχουν και αυτά καθ’ εαυτά, είναι η φύση που είναι ουσία αισθητή και που περιέχει στο είναι της όλα τα αισθήματα. Ανάμεσα στα αισθήματα βρίσκονται οι νοηματικοί και οι αισθητοί θεοί, οι μεν μετέχοντες των νοητών όντων οι δε των δοξαστών που επικοινωνούν με τους νοηματικούς θεούς.» (Στοβαίος 1, 41, 11)

Αυτόν τον εξέχοντα θεό και αγγελιοφόρο του Δία- Δημιουργού ύμνησαν ποικιλότροπα οι πρόγονοί μας:

« Εισάκουσέ με, Ερμή, αγγελιοφόρε του Δία,

της Μαίας γιε, με την παντοδύναμη καρδιά,

προστάτη των αγώνων, βασιλιά των θνητών, ευφρόσυνε,

πολυμήχανε, προπομπέ Αργοφονιά, φτεροπέδιλε,

φιλάνθρωπε, κήρυκα του λόγου στους θνητούς,

που χαίρεσαι με τις αθλήσεις και με τις δολερές απάτες,

οφιούχε, ερμηνευτή των πάντων,

προστάτη του εμπορικού κέρδους,

λυτρωτή των μεριμνών, που στα χέρια σου κρατάς,

το άμεμπτο όπλο της ειρήνης, Κωρυκιώτη,

μακάριε, ωφέλιμε, ποικιλόλογε, της εργασίας βοηθέ,

φίλε των θνητών στις ανάγκες, της γλώσσας

το φοβερό όπλο που σέβονται οι άνθρωποι•

εισάκουσέ με που προσεύχομαι, φέρνοντας καλό τέλος

της ζωής με εργασίες, χάρες του λόγου κι αναμνήσεις. » (Ορφικός Ύμνος 28, “Στον Ερμή”)