Επίκαιρα αποσπάσματα από το τελευταίο βιβλίο του Μίμη Ανδρουλάκη: «..Ε, Πρόεδρε..»

Aπό τον πολιτικό μηχανικό Θεόδωρο Κ. Παπαϊωάννου

Το «σχοινοβατικό» και «υψοφοβικό » βιβλίο του (μηχανικός γαρ …με πολλές πολιτικές επισκέψεις του στο παρελθόν στη Θήβα, στη Λιβαδειά δεν γνωρίζω … ), διάβασα σχεδόν απνευστί και καθώς είναι νωπό στη μνήμη μου παρουσιάζω χαρακτηριστικά αποσπάσματα, που αφορούν την προσωπική και συλλογική ηγεσία, λίγο πριν από, λίγο μετά την κατάκτηση της εξουσίας . Λοιπόν ’’… Αμ έπος αμ έργον..’’

…Αν απορείτε με τον ακροβάτη στο εξώφυλλο, σας λέω το βάσανό μου: Πρέπει να έχω υψοφοβία . Το υποψιάστηκα πρώτη φορά πριν από αρκετές δεκαετίες, όταν είδα στα «Επίκαιρα» του σινεμά το γάλλο ακροβάτη Τσαρλς Μπλοντίν να περνά πάνω από τους καταρράκτες του Νιαγάρα περπατώντας σε τεντωμένο σχοινί. Ζαλίστηκα δεύτερη φορά στο φιλμ Α Μan on Wire, όταν ένας άλλος ακροβάτης, πάλι Γάλλος, ο Φιλίπ Πετίτ, πέρασε βαδίζοντας σε σύρμα, στα 1.300 πόδια, ανάμεσα στους κακότυχους Δίδυμους Πύργους στο Μανχάταν. Τον ίδιο ίλιγγο, τον ίδιο θαυμασμό, ίσως και μεγαλύτερο, γιατί εδώ έχουμε «ακροβάτη με αιτία», νιώθω καθώς βλέπω τον «Πρόεδρο» να τεντώνει το σχοινί και να ετοιμάζεται να κάνει τα πρώτα βήματα στα ύψη της εξουσίας, να θέλει δηλαδή να κυβερνήσει αυτό που αρκετοί θεωρούν δύσκολα κυβερνήσιμο στον καιρό μας. Ναι, με έχει φάει το άγχος, μετρώ από ΄δώ , κόβω από κει, δεν έχω ύπνο, «η ξένη έγνοια γερνά το σκύλο», μελετώ προσεκτικά την πείρα και τις κινήσεις στο κενό παλαιών «ακροβατών» και γενικά είναι αδύνατο να χαλαρώσω και να πω: «Όποιος έχει τα γένια έχει και την έγνοια». Το Ε, Πρόεδρε! δεν είναι τίποτα παραπάνω από τις «συμβουλές»- Θεέ και Κύριε!- ενός «υψοφοβικού» προς έναν τολμηρό, ριψοκίνδυνο «ακροβάτη». Θέλει θράσος, το ξέρω, ένας που δεν αντέχει ούτε οπτικά τα ύψη να δίνει «μαθήματα» στον ακροβάτη για την κλίση του σώματος, τις κινήσεις των χεριών, τις μετατοπίσεις του κέντρου βάρους, την αντιστάθμιση και την εξισορρόπηση. Οι τελευταίες «εκατό ημέρες». Να πω την αμαρτία μου, η αρχική μου πρόθεση ήταν να γράψω το Οι τελευταίες «Εκατό Ημέρες» των προέδρων. Ήθελα να ξεκινήσω από το τέλος. Να φέρω στην αφετηρία το «στερνή μου γνώση να σ΄ είχα πρώτα». Η Ιστορία βλέπει τα πρόσωπα διαφορετικά από ό,τι οι σύγχρονοί τους. Δίκαια ή άδικα, είναι άλλο ζήτημα. Η χρονική απόσταση άλλοτε ενισχύει το αρχικό τους φως, άλλοτε το χαμηλώνει ή και το σβήνει. Ο Ατλυ , ο άνθρωπος που οδήγησε στην ήττα τον νικητή του Πολέμου Τσόρτσιλ, ήταν, πιστεύω, ο πιο πετυχημένος μεταπολεμικά πρωθυπουργός της Βρετανίας, πρωταγωνιστής της πλήρους απασχόλησης και του Εθνικού Συστήματος Υγείας, όμως σπάνια αναφέρεται στον καιρό μας, για να μην πω ότι κανείς πια δεν τον θυμάται. Ίσως μια μέρα να κρίνει η Ιστορία διαφορετικά και τον Γκόρντον Μπράουν που ξαφνικά τον γέρασε η εξουσία και οι σύγχρονοι τού γυρίζουν με βαρεμάρα αλλά όχι με αποστροφή την πλάτη. Το πάω από ΄δώ , το πάω από κει για να σας πω ότι ο αρχικός μου σχεδιασμός ανατράπηκε. Έγραψα, τελικά, τις Πρώτες «Εκατό Ημέρες» του «Προέδρου».Και για να προλάβω τα σχόλια «πριν δούνε το γαμπρό, στολίζουνε τη νύφη», διευκρινίζω ότι το Ε, Πρόεδρε ! αφορά την Ηγεσία, προσωπική και συλλογική, λίγο πριν από, λίγο μετά την κατάκτηση της εξουσίας. Ο «Πρόεδρος» εδώ είναι μια υπερπροσωπική σύνθεση. Μπορεί να είναι ο Ομπάμα, η Μέρκελ, ο Σαρκοζί, ο Θαπατέρο, μπορεί οι επόμενοι πρωθυπουργοί όπως ο Γιώργος Παπανδρέου, στον οποίο το Ε, Πρόεδρε ! στέλνει ένα ξεχωριστό συντροφικό μήνυμα, ή- χτύπα ξύλο!- ο Κάμερον, το μαμμόθρεφτο των Τόρηδων, στη Βρετανία. «Πρόεδροι» από τον Λίνκολν και τον Ρούζβελτ μέχρι τον Ρίγκαν, τον Κλίντον και τον Μπους και από τον Ελευθέριο Βενιζέλο μέχρι τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, τον Ανδρέα Παπανδρέου και τον Κώστα Σημίτη. «Πρόεδροι», τελικά, είναι όλοι όσοι κατέχουν ή θα αναλάβουν θέσεις ευθύνης και ασκούν ηγετικούς ρόλους σε κόμματα, αυτοδιοίκηση, επιχειρήσεις, τράπεζες, οργανισμούς, συνδικάτα, μη κυβερνητικές οργανώσεις, συλλόγους. Είναι οι σκεπτόμενοι άνθρωποι που ζητούν κάτι παραπάνω από τα κλισέ της καθημερινής συμβατικής πολιτικής. Είναι αυτοί- ένας στους εκατό- που έχουν αντικειμενικά τα προσόντα και την όρεξη για ηγετικούς ρόλους από «κάτω» προς τα «πάνω». Είναι και οι τρεις στους δέκα που, αν φωνάξεις: «Ε, Πρόεδρε!» στο Σύνταγμα ή στην Αριστοτέλους, θα γυρίσουν το κεφάλι. Το Ε, Πρόεδρε ! στοιχηματίζει με τη σχετικότητα του πολιτικού χρόνου και δεν ξεχνά τη διαπίστωση ενός παλαιού πρωθυπουργού, του Χάρολντ Ουίλσον, ότι «μια βδομάδα στην πολιτική μπορεί να είναι μεγάλο διάστημα και μια τετραετία απίστευτα μικρό». (...) Πρόβα για τελευταία παράσταση; Η «Day Οne», η «Πρώτη Ημέρα» δεν είναι πάντα μια ειδυλλιακή γιορτή. Μπορεί, ακόμα κι όταν ο «Πρόεδρος» είναι «no drama» προσωπικότητα, να μοιάζει πιο πολύ με μελαγχολικό φθινοπωρινό ποίημα. Η «Πρώτη Ημέρα» τότε αποτελεί ιστορική σύντμηση των χρόνων που προηγήθηκαν και αυτών που έπονται. Ή την αδράχνεις ή τα χάνεις όλα. Έχει ολοκληρωθεί η ορκωμοσία του Φράνκλιν Ρούζβελτ, τον Μάρτη του 1933, και ένας επισκέπτης τού λέει: «Πρόεδρε, αν πετύχει το πρόγραμμά σου μέσα σε αυτή τη φοβερή κρίση, θα είσαι ο μεγαλύτερος Πρόεδρος της Αμερικής όλων των εποχών. Αν αποτύχεις, σίγουρα θα είσαι ο χειρότερος!». «Όχι , φίλε, δε θα είμαι ο χειρότερος! Θα είμαι ο τελευταίος Πρόεδρος!». Είναι σκληρό να προειδοποιείς ένα νέο Πρόεδρο της κυβέρνησης- και μάλιστα πάνω στη χαρά ή και τη μέθη της εκλογικής του νίκης- ότι η «Πρώτη Ημέρα» μπορεί, αν δεν προσέξει, να εξελιχτεί σε πρόβα για «Μια τελευταία παράσταση». Αληθινός ηγέτης μιας χώρας γίνεσαι όταν το εσωτερικό σου κάλεσμα συγχρονίζεται με το κάλεσμα και τη φυσιογνωμία των καιρών. Ο Ανταμ Σμιθ στον Πλούτο των Εθνών πετά μια μελαγχολική φράση για τη χώρα και τους ηγέτες της όταν πρέπει να προσαρμόσουν τα όνειρα και τα σχέδιά τους για το μέλλον στη «μετριότητα των καιρών». Αυτό είναι το πιο σκληρό που μπορεί να συμβεί. Να πεις σε έναν «Πρόεδρο» με οραματικό οίστρο: «Κατέβα από τα σύννεφα, οδήγα να ξεκολλήσουμε από τη λάσπη, προσαρμόσου στη μετριότητα των καιρών». Ή, ακόμα χειρότερο, να του φωνάξεις μες στην καταιγίδα: «Κράτα το κεφάλι σου έξω από το νερό. Αυτή θα είναι η πιο σημαντική φιλοδοξία σου!». Ίδιο με το δράμα των επαναστατών σε μια εποχή που η επανάσταση δε φαίνεται εφικτή ή των οπαδών μιας ηρωικής πολιτικής σε μια περίοδο που είναι πολύ αργά για ήρωες. Πώς να πεις σε έναν «Πρόεδρο» με ένα πράσινο όραμα για τον πλανήτη και τη χώρα του, έτοιμο να τρέξει μπροστά σαν Σουμάχερ με υβριδικό του 21ου αιώνα, ότι οδηγεί μια σακαράκα, όπως οι ξεχαρβαλωμένες σεντάν της παλιάς Αβάνας; «Σακαράκα» είπε το κράτος ένας έμπειρος παλαιός πρωθυπουργός, και μάλιστα χώρας που αυτό δουλεύει. Αύριο, καθένας θα απαιτεί από τον «Πρόεδρο» το «μακρύ» του και το «κοντό» του και θα λέει με ύφος δημόσιου κατήγορου: «Η κυβέρνησή σας οφείλει αυτό, η κυβέρνησή σας οφείλει το άλλο». Πού να ξέρει ότι και η πιο «καλή» κυβέρνηση είναι, όπως λένε, πολύ μικρή για τα μεγάλα προβλήματα και πολύ μεγάλη για τα μικρά! (...)

Ο δολοφόνος με το αγγελικό πρόσωπο. Η τελευταία φορά που μίλησα με Πρόεδρο υπαρκτό πρόσωπο και μάλιστα το δικό «μου» ήταν σε ένα χώρο της Βουλής «μόνο για άνδρες». Είναι μια σπάνια στιγμή οικειότητας, αμοιβαιότητας και συμπάθειας ανάμεσα σε συμπάσχοντες άνδρες, ιδιαίτερα αν μοιράζονται την ίδια επιθυμία για νερό και έχουν περάσει τα «…ήντα». Ο Γιώργος Παπανδρέου μόλις είχε κατέβει από το βήμα και, όπως πάντα, αδικούνταν ο αρχηγός του τρίτου κόμματος καθώς αρκετοί βουλευτές εγκατέλειπαν προσωρινά τα έδρανα. «Τι αντικομουνισμός, ρε παιδάκι μου...» έδινε την εξήγηση ο μακαρίτης ο Χαρίλαος. «Δεν είναι ο αντικομουνισμός , είναι ο προστάτης», του απαντούσα. (...) . Βουνό με βουνό δε σμίγει και ακούω τον ψηλό που πήρε θέση δίπλα μου να λέει με ευχάριστη διάθεση: «Τι γίνεται, Μίμη; Χαθήκαμε...». «Α, Πρόεδρε, εσύ εδώ; Δε σε κατάλαβα...». «Τι θα γράψεις, φέτος; Σίγουρα κάτι έχεις στο μυαλό σου...». Σκέφτηκα να τον πειράξω με ένα κάρφωμα όπως «Σάμπως, Πρόεδρε, έριξες καμιά ματιά στοΛευκό κοτσύφι, blue tree, μαύρο καράβι, με το οποίο επιχείρησα να προετοιμάσω το χώρο μας για την επερχόμενη μεγάλη κρίση του καπιταλισμού;». Το απέφυγα όμως γιατί μου φάνηκε συμπλεγματικός επαρχιακός ναρκισσισμός απέναντι σε έναν Πρόεδρο που μπορεί ανά πάσα στιγμή να βγάλει στο τηλέφωνο αρκετά Νομπέλ Οικονομίας. Θα μπορούσα εδώ που τα λέμε να πετάξω το καρφί του παρεξηγημένου με όλους νομπελίστα Στίγκλιτζ προς τον Ομπάμα: «Επειδή φάγαμε και ήπιαμε έναν καφέ με τον Πρόεδρε, δε σημαίνει ότι λύσαμε και το οικονομικό πρόβλημα». Το απέφυγα, δεν είναι καιρός για τέτοια. Άλλωστε , είπα μέσα μου: Το επόμενο βιβλίο, έτσι κι αλλιώς, θες δε θες, θα το διαβάσεις! «Τι θα γράψω; Το σενάριο! Το ναρκοπέδιο των “Εκατό Ημερών”!» «Α, το θέλω έγκαιρα!» «Δε σ΄ το δίνω!» «Να μου το δώσεις!» «Ας το καλύτερα». «Γιατί;» «Φοβάμαι μην αλλάξεις γνώμη την τελευταία στιγμή!» Έσκασε στα γέλια και δεν πρόλαβα να ξεστομίσω: «Πού πας; Να αδειάσεις τη θάλασσα με ένα κουτάλι;». «Έτσι λοιπόν...» συνέχισε να το γλεντάει όπως πλέναμε τα χέρια μας «... φοβάσαι...».

«Α, μπα, Πρόεδρε, δεν έχεις ανάγκη. Είπαμε: Είσαι ο “Κίλερ με το Αγγελικό Πρόσωπο”». (...)

Καλό να σε αγαπούν, καλύτερο να σε φοβούνται, σκέφτηκα όταν πριν από έξι χρόνια η κοινή γνώμη ομονοούσε στο «καλό παιδί» για τον Παπανδρέου. Όσοι δεν πήραν στα σοβαρά την προειδοποίησή μου το φυσούν και δεν κρυώνει. Δεν είναι, έτσι κι αλλιώς, εύκολη η δουλειά του. Να είσαι Πρόεδρος στο ΠΑΣΟΚ είναι σαν να είσαι προπονητής της εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου: Όλοι οι άλλοι ξέρουν καλύτερα από εσένα τι πρέπει να κάνεις. Να είσαι Πρωθυπουργός της Ελλάδας είναι ακόμα πιο δύσκολη δουλειά. Άντε να κυβερνήσεις ένα λαό που είναι πρώτος στον κόσμο στην κατανάλωση... αχρείαστων αντιβιοτικών, πρώτος... στην τηλεθέαση, πρώτος... στην αρνητική συσχέτιση του ενός με τον άλλο, όπως θα δείτε στο τελευταίο κεφάλαιο.