… Αυτός ο Κόσμος, ο μικρός ο Μέγας…

[[ δαμ-ων ]]

Όλος αυτός ο όμορφος κόσμος που μας περιβάλλει- άσχετα αν η βούληση και οι ενέργειες ορισμένων ανθρώπων επιδιώκουν να τον μεταβάλλουν σε αντίγραφο της άσχημης ψυχής τους, βιάζοντας τη φύση και ρυπαίνοντάς την- μας μιλάει και θέλει να φανερώσει τα μυστικά του.
Να μας πει πως άνθρωποι και Σύμπαν είναι Ένα- «Εν το Παν». Μαζί πορεύονται, συμπάσχουν και αγωνίζονται να εξελιχθούν. Βαδίζουν χέρι- χέρι στο μεγάλο δρόμο της πνευματοποίησης. Ο άνθρωπος είναι η συμπύκνωση του Σύμπαντος. Μέσα του αντικαθρεφτίζεται όλη η πλάση. Το Σύμπαν είναι ο Ουράνιος Άνθρωπος, ο Καμπαλιστικός Αδάμ- Κάδμος. Έτσι επιβεβαιώνεται πλήρως το ερμητικό αξίωμα: « Ως εν τοις άνω, ούτω εν τοις κάτω- ως εν τοις κάτω, ούτω εν τοις άνω».
Όλα στο Σύμπαν ξεκινούν από τη δημιουργία του Κόσμου. Χωρίς κόσμο, χωρίς το κόσμημα του Δημιουργού- για όσους δέχονται πως όλα πλάστηκαν από το Δημιουργό- δε μπορεί να υπάρξει ανθρωπότητα, δε μπορεί να υπάρξει ζωή. Ο λεγόμενος έμβιος κόσμος πρέπει να έχει το “σπίτι” του για να ζήσει. Θέλει τον πλανήτη του, τον ήλιο του, το ηλιακό του σύστημα. Οι μονοθεϊστικές θρησκείες θεωρούν το Σύμπαν δημιούργημα του ενός και μοναδικού Θεού: « Εν αρχή εποίησεν ο Θεός τον ουρανόν και την γην. η δε γη ήν αόρατοςκαι ακατασκεύαστος, και σκότος επάνω της αβύσσου, και πνεύμα Θεού επεφέρετο επάνω του ύδατος. και είπεν ο Θεός• γενηθήτω φως• και εγένετο φως. και είδεν ο Θεός το φως, ότι καλόν…». Έτσι αρχίζει το πρώτο βιβλίο της Π. Διαθήκης, η “Γένεση”. Είναι η βίβλος στην οποία στηρίζονται οι τρεις βασικές μονοθεϊστικές θρησκείες.
Σε αυτό το άρθρο θα επιχειρήσουμε να ανιχνεύσουμε, λίγο να ψαύσουμε, την Κοσμογονία και τη θέση του ανθρώπου μέσα στον Κόσμο. Ο μύστης Ν. Καζαντζάκης μας παρουσιάζει την αμφίδρομη σχέση Σύμπαντος- ανθρώπου στο αινιγματικό του έργο “Ασκητική”, από το οποίο παραθέτουμε το ακόλουθο απόσπασμα:
[[ Ο κόσμος τούτος, όλη η πλούσια, απέραντη σειρά τα φαινόμενα, δεν είναι απάτη, φαντασμαγορία πολύχρωμη του αντικαθρεφτιζόμενου νου μας. Μήτε απόλυτη πραγματικότητα, που ζει και μεταπλάθεται ανεξάρτητη από τη δύναμη του νου μας, λεύτερη.
Δεν είναι η λαμπρή στολή που ντύνει το μυστικό σώμα του Θεού. Μήτε το διάφανο και σκοτεινό μεσότοιχο αναμεσός ανθρώπου και μυστηρίου.
Όλος τούτος ο κόσμος που θωρούμε, γρικούμε κι αγγίζουμε είναι προσιτή στις ανθρώπινες αίστησες, όλο Θεό συμπύκνωση των δυό τεράστιων δυνάμεων του Σύμπαντου.
Μιά δύναμη κατηφορίζει και θέλει να σκορπίσει, ν’ ακινητήσει, να πεθάνει. Μιά δύναμη ανηφορίζει και ζητάει ελευτερία κι αθανασία.
Αιώνια τα δυό τούτα στρατέματα, τα σκοτεινά και φωτερά, τα στρατέματα της ζωής και του θανάτου, συγκρούονται. Τα ορατά για μας χνάρια της σύγκρουσης τούτης είναι τα πράματα, τα φυτά, τα ζώα, οι άνθρωποι.
Αιώνια οι αντίθετες δυνάμεις συγκρούονται, παλεύουν, νικούν και νικιούνται, συμβιβάζουνται και ξαναρχίζουν πάλι να πολεμούν σε όλο το Σύμπαντο- από τον αόρατο στρόβιλο σε μια στάλα νερό ως τον απέραντο αστροκατακλυσμό του Γαλαξία.
Στρατόπεδο αλάκερου του Θεού είναι και το πιο ταπεινό έντομο κι η πιο μικρή ιδέα. Μέσα τους όλος ο Θεός είναι παραταγμένος σε κρίσιμη μάχη.
Και στο πιο ασήμαντο μόριο γης κι ουρανού ακούω το Θεό μου να φωνάζει: Βοήθεια!
Το κάθε πράμα είναι αυγό, και μέσα του το σπέρμα του Θεού, ανήσυχο, ακοίμητο δουλεύει. Αρίφνητες δυνάμεις απομέσα του κι απόξω παρατάζουνται και το υπερασπίζουν.
Με το φως του μυαλού, με τη φλόγα της καρδιάς πολιορκώ την κάθε φυλακή του Θεού, ψάχνοντας, δοκιμάζοντας, χτυπώντας, ν’ ανοίξω μέσα στο φρούριο της ύλης θύρα, να δημιουργήσω μέσα στο φρούριο της ύλης τη θύρα της ηρωικής έξοδος του Θεού μας.
Πολέμα, ενεδρεύοντας με υπομονή τα φαινόμενα , να τα υποτάξεις σε νόμους. Έτσι ανοίγεις δρόμους στο χάος και βοηθάς το πνέμα να βαδίσει.
Βάλε τάξη, την τάξη του μυαλού σου, στη ρεούμενη αναρχία του κόσμου. Καθαρά χάραξε απάνω στην άβυσσο το σχέδιο της μάχης.
Πάλεψε με τις φυσικές δυνάμεις, ανάγκασέ τις να ζευτούν σε σκοπό ανώτερό τους. Λευτέρωσε το πνέμα που αγωνίζεται μέσα τους και λαχταράει να σμίξει με το πνέμα που αγωνίζεται στα σωθικά σου.
Όταν στο χάος ο άνθρωπος παλεύοντας υποτάξει μια σειρά φαινόμενα στους νόμους του μυαλού του κι αυστηρά τους νόμους τούτους περικλείσει στο λόγο, ο κόσμος ανασαίνει, ταχτοποιούνται οι φωνές, ξεκαθαρίζουνται τα μελλούμενα κι όλες οι σκοτεινές ατέλειωτες ποσότητες των αριθμών λευτερώνουνται υποταζόμενες στη μυστική ποιότητα.
Με τη βοήθεια του νου μας βιάζουμε την ύλη να ‘ρθει μαζί μας. Ξεστρατίζουμε τις δυνάμεις που κατηφορούν, αλλάζουμε το ρέμα, ματουσιώνουμε τη σκλαβιά σ’ ελευτερία.
Δε λευτερώνουμε μονάχα Θεό παλεύοντας κι υποτάζοντας τον ορατό γύρα μας κόσμο• δημιουργούμε Θεό.
Άνοιξε τα μάτια σου, φωνάζει ο Θεός• θέλω να δω! Στήλωσε τ’ αυτιά σου, θέλω ν’ ακούσω! Πήγαινε μπροστά• είσαι η κεφαλή μου!
Η πέτρα σώζεται αν τη σηκώσουμε από τη λάσπη και τη χτίσουμε σ’ ένα σπίτι ή αν σκαλίσουμε απάνω της το πνέμα.
Ο σπόρος σώζεται- τι θα πει σώζεται; Λευτερώνει το μέσα του Θεό- ανθίζοντας, καρπίζοντας, ξαναγυρίζοντας στο χώμα• ας βοηθήσουμε το σπόρο να σωθεί.
Ο κάθε άνθρωπος έχει ένα κύκλο δικό του από πράματα, από δέντρα, ζώα, ανθρώπους, ιδέες- και τον κύκλο τούτον έχει χρέος αυτός να τον σώσει. Αυτός, κανένας άλλος. Αν δεν τον σώσει, δεν μπορεί να σωθεί.
Είναι οι άθλοι οι δικοί του που έχει χρέος να τελέψει προτού πεθάνει. Αλλιώς σε σώζεται. Γιατί η ίδια η ψυχή του είναι σκορπισμένη, σκλαβωμένη στα πράματα τούτα γύρα του, στα δέντρα, στα ζώα, στους ανθρώπους, στις ιδέες, κι αυτή, την ψυχή του, σώζει τελώντας τους άθλους.
Αν είσαι αργάτης, δούλευε τη γης, βόηθα τη να καρπίσει. Φωνάζουν οι σπόροι μέσα από τα χώματα, φωνάζει ο Θεός μέσα από τους σπόρους. Λευτέρωσέ τον. Ένα χωράφι προσμένει από σένα τη λύτρωση, μια μηχανή προσμένει από σένα τη ψυχή της. Πια δεν μπορείς να σωθείς, αν δεν τα σώσεις.
Αν είσαι πολεμιστής, μη λυπάσαι, δεν είναι στην περιοχή του χρέους σου η συμπόνια. Σκότωνε τον οχτρό ανήλεα. Μέσα από το σώμα του οχτρού άκου το Θεό να φωνάζει: «Σκότωσε το σώμα τούτο, μ’ εμποδίζει• σκότωσέ το να περάσω!»
Αν είσαι σοφός, πολέμα στο κρανίο, σκότωνε τις ιδέες, δημιούργα καινούριες. Ο Θεός κρύβεται μέσα σε κάθε ιδέα όπως μέσα σε σάρκα. Σύντριψε την ιδέα, λευτέρωσέ τον! Δώσε του μια άλλη ιδέα, πιο απλόχωρη, να κατοικήσει.
Αν είσαι γυναίκα, αγάπα. Διάλεξε, ανάμεσα απ’ όλους τους άντρες, με σκληρότητα, τον πατέρα των παιδιών σου. Δε διαλέγεις εσύ• διαλέγει ο άναρχος, ακατάλυτος, ανήλεος μέσα σου αρσενικός Θεός. Τέλεψε όλο σου το χρέος, το γιομάτο πίκρα, έρωτα κι αντρεία. Δώσε όλο σου το κορμί, το γιομάτο αίμα και γάλα.
Βαθιά, απροσμέτρητη η αξία του ρεούμενου τούτου κόσμου: από αυτόν πιάνεται ο Θεός κι αναεβαίνει• από αυτόν θρέφεται ο Θεός και πληθαίνει.
Ανοίγει η καρδιά μου, φωτίζεται ο νους, και μονομιάς το φοβερό τούτο στρατόπεδο του κόσμου μου ξεσκεπάζει ερωτικιά παλαίστρα.
Δυό σφοδροί αντίθετοι άνεμοι, ο ένας αρσενικός, ο άλλος θηλυκός, συναντήθηκαν και συγκρούονται σ΄ ένα σταυροδρόμι. Σοζυγιάστηκαν μια στιγμή, πύκνωσαν, γενήκαν ορατοί.
Το σταυροδρόμι τούτο είναι το Σύμπαντο. Το σταυροδρόμι τούτο είναι η καρδιά μου.
Από το πιο σκοτεινό μόριο της ύλης ως το πιο μεγάλο στοχασμό, μεταδίνεται ο χορός της γιγάντιας ερωτικής σύγκρουσης.
Η ύλη είναι η γυναίκα του Θεού μου• οι δυό μαζί παλεύουν, γελούν και κλαίνε, φωνάζουν μέσα στο θάλαμο της σάρκας.
Γεννοβολούν, μελίζουνται. Γιομώνουν στεριά και θάλασσα κι αγέρας από φυτολόι, ζωολόι, ανθρωπολόι και πνέματα, το αρχέγονο ζευγάρι μέσα στο κάθε ζωντανό αγκαλιάζεται, διαμελίζεται και πληθαίνει.
Όλη η αγωνία του Σύμπαντου συμμαζωμένη ξεσπάει στο κάθε ζωντανό, και ο Θεός μέσα στη γλύκα, μέσα στην πίκρα της σάρκας κιντυνεύει.
Μα τινάζεται, πηδάει από τα φρένα κι από τα λαγόνια, χιμάει, πιάνεται από καινούρια λαγόνια και φρένα, και ξεσπάει πάλι απαρχής ο αγώνας για την ελευτερία.
Για πρώτη φορά, απάνω στη γης ετούτη, μέσα από το νου κι από την καρδιά μας, κοιτάζει ο Θεός τον αγώνα του.
Χαρά! Χαρά! Δεν ήξερα πως ο κόσμος τούτος είναι τόσο ένα μαζί μου, πως όλοι είμαστε ένας στρατός, πως οι ανεμώνες και τ’ άστρα μάχουνται, δεξά ζερβά μου, και δεν με γνωρίζουν, μα εγώ στρέφουμαι και τους γνέφω.
Θερμό, αγαπημένο, γνώριμο, μυρίζοντας σαν το κορμί μου, είναι το Σύμπαντο. Έρωτας μαζί και πόλεμος, σφοδρή ανησυχία, επιμονή κι αβεβαιότητα. ]]
Ας ξεκινήσουμε την ανάλυσή μας σε όσα έγραψε ο Κρητικός στοχαστής, εκθέτοντας πρώτα τις απόψεις των σοφών της αρχαιότητας.
Κόσμος, από τον Πυθαγόρα, ονομάστηκε το Σύμπαν για το κάλλος του, την τάξη και το στολισμό του με ζώσες υπάρξεις. Ο Κόσμος περιλαμβάνει και το ορατό και το αόρατο Σύμπαν. Είτε είναι υλικός, είτε πνευματικός, αποτελεί μία ενότητα. Οφείλει την ύπαρξή του στην παγκόσμια ζωτική ενέργεια, που τον εμποτίζει, στην πνοή του Πατέρα Θεού. Δημιουργήθηκε μετά την σύσταση του Ενός από “το πρώτον αρμοσθέν”, το οποίο έλκει προς τον εαυτό του το άπειρο και του δίνει “πέρας”. O Φιλόλαος λέει ότι η φύση στον κόσμο και όλα όσα περιέχει σχηματίστηκαν από την αρμονία των “απείρων και περαινόντων”. H αρμονία αυτή είναι « ηγεμών και άρχων απάντων Θεός, είς αεί εών, μόνιμος, ακίνητος, αυτός εαυτώ όμοιος ». Ο Θεός- Δημιουργός προϋπήρχε κι έπλασε από ύλη τον κόσμο τέλειο, έμψυχο και με νόηση ( τον προίκισε με νου ). Κατά τους Πυθαγορείους, απαρχή της όλης δημιουργίας ήταν η Θεία Μονάδα, το Ένα , το οποίο με τη διαρκή διαστολή του περιελάμβανε μέσα στον εαυτό του το άπειρο. Αρχικά μέσα στη σφαίρα του Σύμπαντος σχηματίστηκε το “πυρ”, το πρώτο σώμα του Κόσμου, η “Θεομήτωρ Μονάς”, που θεωρούνταν το κέντρο του Σύμπαντος και δύναμη, που ξεκινούσε απ’ αυτό. Αυτό το πυρ ονομαζόταν Εστία ή Βωμός του Παντός, ή Οίκος του Διός, Θρόνος του Δία και Ακρόπολη. Όλος ο Κόσμος άρχισε να δημιουργείται από το κέντρο προς τα έξω με την προβολή της Θείας Μονάδας . Οι ζώνες, που βρίσκονται πλησιέστερα στο κέντρο, είναι οι καλύτερα οργανωμένες, ενώ εκείνες προς τα άκρα, βρίσκονται σε μια κατάσταση διαρκούς επέκτασης.
Σε ένα αρχαίο μυστικιστικό κείμενο, γνωστό ως “Χαλδαϊκά λόγια” ( ή χρησμοί ), που σχολιάστηκε από πολλούς νεοπλατωνικούς, διαβάζουμε: « Εισί πάντα ενός πυρός εκγεγαώτα », δηλ. όλα έχουν γεννηθεί από ένα πυρ. Ο Πατήρ του Σύμπαντος είναι πυρ και πνεύμα, είναι συνακόλουθα και μονάδα. Πρόκειται για το πρωταρχικό πυρ, την πρωταρχική ακτινοβολία που εμφανίστηκε ταυτόχρονα με την έναρξη της δημιουργίας, την κοσμογονία. Αυτή αποτελεί και τη δύναμη ανάπτυξης και διαστολής του σύμπαντος. Αυτό το “λόγιο” σχολιάστηκε ως εξής από τον Μ. Ψελλό, τον Βυζαντινό νεοπλατωνιστή: « Ημέτερον και αληθές το δόγμα. Πάντα γαρ τα όντα, τά τε νοητά και αισθητά, από μόνου Θεού την υπόστασιν έλαβον και προς μόνον Θεόν επέστραπται. τα μέν όντα μόνον ουδιωδώς. τα δε όντα και ζώντα και νοούντα, ουσιοδώς και ζωτικώς και νοερών. Αφ’ ενός ουν πάντα γεγένηται και προς έν αύθις η τούτων αναγωγή. Άπταιστο νουν το Λόγιον και πλήρες του ημετέρου δόγματος.» [ Μετάφρ.: το δόγμα είναι αληθές και σύμφωνο με τις απόψεις μας. Πράγματι, όλα τα όντα, νοητά και αισθητά από μόνου του Θεού έλαβαν την υπόσταση και σ’ Αυτόν επιστρέφουν. Τα μεν απλώς όντα, ουσιωδώς. Τα όντα και ζώντα, ουσιωδώς και ζωτικώς. Τα δε όντα τα ζώντα και νοούντα, ουσιωδώς, ζωτικώς και νοερώς. Ώστε τα πάντα εγένοντο εξ Ενός και προς το Εν αυτό επανάγονται. Συνεπές, λοιπόν, και πλήρες από της σκοπιάς της δικής μας διδασκαλίας ( χριστιανικής ) είναι το Λόγιον.]
Η επιστήμη σήμερα δέχεται πως “αρχή του παντός” υπήρξε μια αδιανόητη Μεγάλη Έκρηξη, που με περίτεχνες διαδικασίες στον χώρο και στον χρόνο έπλασε τον κόσμο των ορατών και αοράτων.
Ένα θαυμάσιο βιβλίο που έγραψε ο Γιώργος Γραμματικάκης, καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, είναι “Η αυτοβιογραφία του Φωτός”, στο οποίο παρουσιάζει το φως να περιγράφει τη γένεσή του. …Το φως αφηγείται:
« Λέγεται ότι το Σύμπαν δημιουργήθηκε από μια υπέρθερμη Μεγάλη Έκρηξη, πριν από 14 περίπου δισεκατομμύρια χρόνια. Λέγεται επίσης ότι εγώ, το αρχέγονο φως, αποτελούσα τότε το κυρίαρχο συστατικό του Σύμπαντος, ενώ η ύλη ήταν μια αμελητέα πρόσμιξη. Δεν ξέρω λοιπόν σε ποιον οφείλεται η φράση «Εν αρχή ην το Φως». Να δηλώσω όμως με κάθε ταπεινότητα ότι δεν κρύβει και μεγάλη δόση υπερβολής.»
Τη Μεγάλη Έκρηξη ο Μπόρχες την έδωσε με τους στίχους:
« Ούτε σκοτάδι ούτε χάος. Στο σκοτάδι
πρέπει να υπάρχουν μάτια για να βλέπουν πως υπάρχει,
όπως και για τη σιωπή και για τον ήχο αφτιά
όπως χρειάζεται ο καθρέφτης τη μορφή που περιέχει.
Ούτε χώρος ούτε χρόνος.
Το μεγάλο ποτάμι του Σκοτεινού Ηράκλειτου
δεν έχει αρχίσει την αμετάκλητη ροή του
που από το παρελθόν ξεχύνεται στο μέλλον,
που από τη λησμονιά κυλάει στη λησμονιά.
Κάτι που υποφέρει. Κάτι που ικετεύει.
Και ύστερα η ιστορία του Κόσμου. Τώρα.»
Ο Νομπελίστας ποιητής μας Οδ. Ελύτης έδωσε ποιητικά την αρχή του Κόσμου με τους στίχους:
« Στην αρχή το φως
Και η ώρα η πρώτη
που τα χείλη ακόμα στον πηλό
δοκιμάζουν τα πράγματα του κόσμου.»
Το φως διαμέσου της πένας του Γ. Γραμματικάκη συνεχίζει την αφήγησή του:
«Ως προς τη λογική λοιπόν απορία, τι υπήρχε ή τι έγινε πριν από την Μεγάλη Έκρηξη, θα περιοριστώ σε ό,τι απαντά η επιστήμη. Είναι, ,ισχυρίζεται εκείνη, μια απορία χωρίς νόημα. Ο χώρος και ο χρόνος δημιουργούνται ταυτόχρονα με την Μεγάλη Έκρηξη και δεν νοούνται ως αυθύπαρκτες οντότητες• ούτε λοιπόν το «πριν» υπάρχει. Ως προς το ακόμα βαθύτερο όμως ερώτημα, τι προκάλεσε την Μεγάλη Έκρηξη και ποιος ο σκοπός της, να μου επιτρέψετε να σιωπήσω. Όχι ότι δεν ξέρω. Η θέση μου ωστόσο είναι δύσκολη, και μερικά πράγματα δεν επιδέχονται καν μια υπαινικτική απάντηση.»
Αυτό που δεν αποτολμά να δώσει ο Φυσικός, τολμάει να το δώσει ο μεταφυσικός μέσα από την φιλοσοφία του…

(… Συνεχίζεται…)