Τα παιδιά και οι εγγονοί του Κάδμου

[[ δαμ-ων ]]

Θα συνεχίσουμε την παράθεση της Θηβαϊκής Μυθολογίας. Σε προηγούμενες δημοσιεύσεις εξετάσαμε τους μύθους της Ευρώπης και του Κάδμου, δίνοντας μάλιστα και τη μεταφυσική διάσταση των μύθων.

Έχουμε αναφέρει ότι ο Κάδμος και η Αρμονία είχαν αποκτήσει πέντε παιδιά, έναν μοναχογιό, τον Πολύδωρο, και τέσσερις κόρες, τη Σεμέλη, την Ινώ, την Αγαύη και την Αυτονόη. Στα επόμενα άρθρα θα αναφέρουμε όσα μας μεταφέρει η μυθολογία για τα παιδιά του πρώτου Θηβαίου βασιλιά και για τους εγγονούς του.

Α΄. Σ ε μ έ λ η

Ο Μ ύ θ ο ς

Στον Θηβαϊκό μυθολογικό κύκλο συναντάμε πολλές φορές τον ρήγα θεών και ανθρώπων, τον κεραυνόχαρο Δία να ερωτεύεται θνητές γυναίκες και να ενώνεται μαζί τους. Έχουμε ήδη εξετάσει τον έρωτα με την Ευρώπη.

Πάλι ο Δίας πόθησε θνητή γυναίκα. Κι αυτή, που είχε σειρά, ήταν η κόρη του Κάδμου, η κρινοδάχτυλη Σεμέλη, ανιψιά της πλατυμέτωπης Ευρώπης, μιας άλλης θνητής, που η ομορφιά της τάραξε τον βασιλιά των θεών. Ο Δίας μια μέρα είδε από ψηλά, από το λαμπρό θρόνο στον Όλυμπο, την πανέμορφη Σεμέλη και την ερωτεύτηκε. Του έρωτα ο πόθος και το πάθος φούντωσε στα στήθη του. Η καρδιά σκιρτούσε και στο μυαλό του έπλαθε τη στιγμή που θα την έσφιγγε στη θεϊκή του αγκαλιά. Μια σκοτεινή νύχτα, που τα σύννεφα έκρυβαν το αργυρό φεγγάρι και τ’ άστρα, που στίλβιζαν στο θόλο του ουρανού, βρήκε την ευκαιρία να ικανοποιήσει τον πόθο του. Σαν κλέφτης άφησε το θεϊκό παλάτι και κατέβηκε από τον Όλυμπο, νομίζοντας πως ξέφυγε από το ζηλιάρικο μάτι της γυναίκας του. Μπαίνοντας στο παλάτι του Κάδμου, τρύπωσε στο θάλαμο της κόρης κι έσμιξε ερωτικά μαζί της. Χουρχούριζε από ικανοποίηση νιώθοντας στον κόρφο του τ’ άγουρα στήθη της νέας, ενώ τα χέρια του χάϊδευαν τα απαλά σαν μετάξι μαλλιά της και τον τρυφερό της κόρφο. Αλλά το άγρυπνο μάτι της Ήρας παρακολουθούσε τα πάντα. Παρακολούθησε, λοιπόν, το παθιασμένο σμίξιμο του μπερμπάντη άντρα της με την αφροδιτόμορφη Σεμέλη. Βλέποντας την απιστία του άντρα της, μεγάλη ζήλια την κατέλαβε ενώ της εκδίκησης η μανία φώλιασε στις φρένες της. Δεν είχε όμως τη δύναμη να τα βάλει με τον πατέρα των θεών και αποφάσισε να εκδικηθεί την άτυχη κόρη, αν και δεν ήταν δικό της το φταίξιμο.

Η Ήρα καθώς παρακολουθούσε με το θείο και διαπεραστικό της μάτι το ερωτικό αγκάλιασμα ενώ τα αυτιά της έπιαναν τη γρήγορη από τον έρωτα ανάσα των εραστών και τα γλυκόλογα, είχε ακούσει τον Δία να υπόσχεται, πάνω στην έξαρση του πόθου του, στη Σεμέλη πως θα της κάνει οποιαδήποτε χάρη του ζητήσει , όσο μεγάλη κι αν ήταν αυτή. Εκεί πάνω στήριξε την εκδίκησή της. Κάποια μέρα, πήρε τη μορφή της παραμάνας της βασιλοκόρης, της Βερόης, κι έπεισε την κόρη που στα σπλάχνα της είχε τον καρπό του έρωτά της, καθώς ο θείος σπόρος φυτεύτηκε στη θνητή μήτρα ώστε να γεννηθεί ο νεότερος θεός, πως αν ήθελε να την θεωρεί σαν γυναίκα του ο Δίας, έπρεπε να της κάνει την χάρη και να παρουσιαστεί σε όλο του το μεγαλείο, όπως είχε κάνει την ημέρα των γάμων του με την Ήρα. Ξεγέλασε την απονήρευτη βασιλοπούλα, η οποία από ματαιοδοξία έπεσε στην παγίδα, που με πονηριά της έστησε η πανούργα Ήρα. Έτσι η κόρη του ζητάει να της εμφανιστεί περίλαμπρος. Ο Δίας μάταια προσπαθεί να της αλλάξει γνώμη, γιατί αυτή πεισματωμένη του θυμίζει την υπόσχεσή του. Μη μπορώντας να κάνει αλλιώς ο θεός, αναγκάζεται να υποχωρήσει και παρουσιάζεται πάνω στο λαμπρό του άρμα μέσα σε αστραπές και σε βροντές. Στο χέρι του σφίγγει το αστροπελέκι και μόλις μπαίνει στο θάλαμό της, στο γνώριμό του θάλαμο που τόση ηδονή γνώρισε μέσα σ’ αυτόν, το εκσφενδονίζει. Φλόγες έζωσαν την Σεμέλη που πεθαίνει κατακεραυνωμένη, ενώ το παλάτι του πατέρα της παίρνει φωτιά.

Η συνέχεια >>> εδώ…

Είχαν ήδη περάσει έξι μήνες από τότε που ο θεός πρωτόσμιξε με την θνητή πανέμορφη κόρη και το παιδί τους είχε κιόλας μεγαλώσει στην κοιλιά της μάνας του. Η Γη λυπήθηκε το μωρό και για να το προστατεύσει από την κόλαση της φωτιάς, που κατέκαιε το παλάτι, έκανε να φυτρώσει έναν κισσό στους κίονες του παλατιού . Τότε ο πατέρας Δίας παίρνει το παιδί από τη νεκρή ερωμένη του και το κρύβει στον μηρό του, τον οποίο άνοιξε, έβαλε μέσα το παιδί και έραψε το άνοιγμα, για να μη το δει η Ήρα. Όταν έφτασε η μέρα της κανονικής γέννησης, ο Δίας έσπασε τα ράμματα και το παιδί ήρθε στο φως. Έτσι γεννήθηκε ο μηρορραφής, ο πυριγενής, ο διμήτωρ και δισσότοκος Διόνυσος.

Η Σεμέλη έγινε η μητέρα ενός μεγάλου θεού, του θεού που με το κρασί του έφερε τη χαρά στους ανθρώπους και την ξεκούραση από τους καθημερινούς και με πόνο αγώνες της ζωής, του Διόνυσου.

Οι αδελφές της Σεμέλης την φθονούσαν και γι’ αυτό διέδωσαν πως ο Διόνυσος δεν ήταν παιδί του Δία, αλλά καρπός μιας κρυφής σχέσης της αδελφής τους με κάποιο θνητό. Έτσι η Σεμέλη, για να αποκρύψει την πομπή της, έφτιαξε το παραμύθι του έρωτά της με τον Δία. Αυτή η δήθεν ιστορία της σχέσης με τον θεό, τον εξόργισε και γι’ αυτό κι ο θεός την τιμώρησε κεραυνοβολώντας την. Αυτές οι δόλιες κατηγορίες, εξόργισαν το Διόνυσο, που έκανε τις αδελφές της μάνας του να τρελαθούν. Αυτές άφησαν το σπιτικό τους και πήραν τα βουνά εγκαινιάζοντας έτσι την οργιαστική λατρεία του στον ελεύθερο φυσικό χώρο. Τη μητέρα του, αφού την βρήκε στον Άδη, την επανέφερε στη ζωή κι από Σεμέλη της έδωσε το όνομα Θυώνη ή Διώνη και την πήρε κοντά του στον Όλυμπο. Μ’ αυτό τον τρόπο η κόρη του Κάδμου αξιώθηκε να λατρεύεται από τους ανθρώπους μαζί με τον αγαπημένο της γιο, το Διόνυσο.

Κατ’ άλλους ο Δίας ήταν αυτός που θεοποίησε τη Σεμέλη, δίνοντάς της το όνομα Θυώνη.

Π α ρ α λ λ α γ ή τ ο υ μ ύ θ ο υ Σύμφωνα με άλλη παράδοση η Σεμέλη δεν πέθανε κεραυνόπληκτη από τον Δία, αλλά μέσα σε λάρνακα, που την έβαλε ο πατέρας της Κάδμος, όταν γέννησε τον Διόνυσο.

Η λάρνακα εκβράστηκε στην πόλη Ορειάται, της οποίας οι κάτοικοι, όταν βρήκαν τη λάρνακα, έθαψαν με τιμές την Σεμέλη κι ανέθρεψαν το μωρό Διόνυσο. Από τότε η πόλη μετονομάστηκε σε Βρασιαί ή Πρασιαί.

Ο θάλαμος της Σεμέλης στο παλάτι στην Θήβα ήταν περιφραγμένος ως άβατο, και φαίνεται πως μέσα σ΄ αυτόν υπήρχε ένα καμένο ξύλο, που έπεσε μαζί με τον κεραυνό του Δία, και το οποίο κοσμημένο με χαλκό, ονόμαζαν ‘‘Διόνυσος Κάδμος’’.

Α ν ά λ υ σ η - Σ χ ό λ ι α

* Στο μύθο της γέννησης του Διόνυσου από την ένωση του θεού Δία και της θνητής Σεμέλης, με πρότυπο τον ‘‘ιερό γάμο’’ του Ουρανού και της Γης, έχουμε τον συμβολισμό της γονιμοποίησης της ύλης από το πνεύμα, για να μπορέσει να μπει σε κίνηση και να παράγει τα φαινόμενα. Ο άνθρωπος, Υιός Θεού αλλά και Υιός Ανθρώπου, με μια σειρά ενεργειών, ακολουθώντας μια εξελικτική πορεία, πρέπει να φτάσει στη θέωση, να γίνει ‘‘ όμοιος τω Πατρί’’, γιατί είναι ‘‘εικόνα Αυτού’’.

* Ο Παναγής Λεκατσάς μας λέει ότι από τους βασιλικούς σχετισμούς του Θείου Δράματος, η αρχαία θεότητα Ζεμέλω ή Γη, γίνεται η βασιλοκόρη Σεμέλη. Ο Διόνυσος ο εγκυμονημένος απ’ αυτή είναι ο Σεμελήιος, ενώ η Σεμέλη συναντιέται κάποτε στη λατρεία του γιού της και σαν μάνα του μανικού και μανιοδότη θεού παίρνει το όνομα Θυώνη, απ’ όπου κι ο Διόνυσος το μητρωνυμικό Θυωνίδας.

Η ανατροφή του Διόνυσου από την Ινώ υποτυπώνει το αρχέτυπο ζεύγος Μητέρας Θεάς και Θείου Βρέφους.

* O Παυσανίας, στο βιβλίο του ‘‘Βοιωτικά’’, αναφέρει : « Οι Θηβαίοι λένε πως στο ιερό εκείνο της Ακρόπολής τους, όπου σήμερα είναι η αγορά τους, ήταν τον παλιό καιρό το ανάκτορο του Κάδμου. Δείχνουν και ερείπια του θαλάμου της Αρμονίας και ενός που λένε πως ήταν της Σεμέλης και δεν επιτρέπεται σ’ αυτόν μέχρι των ημερών μας να πατήσουν άνθρωποι. Για τους Έλληνες που δέχονται πως στο γάμο της Αρμονίας είχαν τραγουδήσει οι Μούσες, ο χώρος όπου οι θεές τραγούδησαν είναι στην αγορά.

Υπάρχει και η παράδοση πως μαζί με τον κεραυνό, που ρίχτηκε στο θάλαμο της Σεμέλης, έπεσε από τον ουρανό ένα κομμάτι ξύλου, που ο Πολύδωρος το διακόσμησε με χαλκό και το ονόμασε ‘‘Διόνυσο Κάδμο’’. Σε μικρή απόσταση υπάρχει άγαλμα του Διονύσου, που το έκανε ο Ονασιμήδης, ολόκληρο από χαλκό και στο εσωτερικό του. Ο βωμός είναι έργο των γιων του Πραξιτέλη… Κοντά στις Προιτίδες πύλες έχει γίνει θέατρο. Πολύ κοντά στο θέατρο υπάρχει ναός του Διονύσου, του επονομαζόμενου Λυσίου, γιατί ο θεός έλυσε αιχμαλώτους Θηβαίους που τους κρατούσαν Θράκες, όταν οι αιχμάλωτοι, απαγόμενοι, είχαν φτάσει στην Αλιαρτία. Έδωσε και την ευκαιρία στους αιχμαλώτους να σκοτώσουν τους θράκες στον ύπνο τους. Οι Θηβαίοι λένε πως το ένα από τα δύο αγάλματα, που υπάρχουν αυτού, παριστάνει τη Σεμέλη. Μια φορά το χρόνο, σε ορισμένες μέρες, λένε πως ανοίγουν το ιερό. Υπάρχουν και του σπιτιού του Λύκου ερείπια και τάφος της Σεμέλης…».

Στην Καδμεία, που ο Παυσανίας ονομάζει ακρόπολη, ενώ οι σύγχρονοί του ονόμαζαν “πόλη των Θηβών”, γιατί μόνο αυτή κατοικούνταν, οι Θηβαίοι του έδειξαν ερείπια του θαλάμου της γυναίκας του Κάδμου Αρμονίας και άλλα του θαλάμου της κόρης του Σεμέλης. Τα ερείπια αυτά κατελάμβαναν μικρό χώρο της αγοράς. Ο θάλαμος της Σεμέλης ήταν περιφραγμένος ως “άβατος”.

Εκτός από τα ερείπια των δύο θαλάμων ο Παυσανίας δεν είδε άλλα κατάλοιπα του ανακτόρου του Κάδμου, έμαθε όμως από τους σύγχρονους Θηβαίους πως αυτό κατείχε το χώρο της τότε αγοράς, που συμπίπτει με τη σημερινή, η οποία βρίσκεται ανάμεσα στους σημερινούς δρόμους Πινδάρου και Επαμεινώνδα και κοντά στη διασταύρωση με την οδό Αντιγόνης. Στο δυτικό κράσπεδο της οδού Πινδάρου και κοντά στη διασταύρωση με την οδό Προίτου ( Βουρδουμπά) ο Α. Κεραμόπουλλος είχε ανασκάψει στα 1909 το πρώτο τμήμα του μηκηναϊκού ανακτόρου, με μικρά δωμάτια και διαδρόμους, που δεν θυμίζουν τα τυπικά μέγαρα των Μυκηνών και της Τίρυνθας, αλλά μάλλον τα κρητικά. Στο ίδιο κράσπεδο της οδού Πινδάρου και κοντά στη διασταύρωσή της με την οδό Αντιγόνης αποκαλύφτηκαν άλλα μυκηναϊκά λείψανα, τα οποία αποδόθηκαν στο αναφερόμενο από τον Παυσανία νεώτερο ανάκτορο, που χτίστηκε όταν ο θάλαμος της Σεμέλης κάηκε από τον κεραυνό του Δία και δεν έπρεπε να ανοικοδομηθεί, ως “ενηλύσιο”(*1).

Εκεί βρέθηκαν 38 κύλινδροι από γαλάζια ημιπολύτιμη πέτρα ( lapis lazuli), με διάφορες παραστάσεις συχνά συνοδευόμενες με σφηνοειδή γραφή και περισσότερους κυλίνδρους από αχάτη με παραστάσεις γρυπών (*2)κι άλλες που θυμίζουν μινωικές ή ανατολίτικες. Σ’ άλλες ανασκαφές βρέθηκαν κομμάτια πήλινων πινακίδων με γραμμική Β’ γραφή. Σε πολλές άλλες ανασκαφές, που έγιναν κατά καιρούς, μετά το 1963, αποκαλύφτηκαν στην κεντρική περιοχή της Καδμείας οικοδομικά κατάλοιπα και κεραμεική όλων των περιόδων της χαλκής εποχής, από τα οποία έγινε φανερό πως η εγκατάσταση της Καδμείας δεν ήταν σε ακμή μόνο στα μυκηναϊκά χρόνια, αλλά και στα μεσοελλαδικά και στα πρωτοελλαδικά. Νεολιθικά κατάλοιπα είναι γνωστά από το σημερινό Πυρί. Οι πλησιέστερες προς την αγορά θέσεις με μυκηναϊκά κατάλοιπα θεωρούνται συνήθως ως τμήματα του “ανακτόρου του Κάδμου”, ακόμα και μία των ανατολικών κρασπέδων της οδού Πινδάρου, κοντά στη διασταύρωσή της με την οδό Οιδίποδος, όπου βρέθηκε μυκηναϊκό εργαστήριο κατεργασίας ελεφαντοστού και χρυσού. Αν υποθέσουμε πως οι γνωστές θέσεις με μυκηναϊκά ευρήματα στο κεντρικό τμήμα της Καδμείας ανήκαν στο ανάκτορο, το οικοδομικό αυτό συγκρότημα θα είχε μήκος, από βορρά προς νότο, μεγαλύτερο των 200 μέτρων και πλάτος, από ανατολή προς δύση, 140-150 μέτρα. Η τελική καταστροφή του ανακτόρου τοποθετείται περί το 1250-1240 π.χ. (1).

Κάθε τόπος ή άνθρωπος χτυπημένος από κεραυνό θεωρούνταν στην αρχαιότητα απόκοσμος και μυστηριώδης. Ήταν το σημείο, όπου ο υπερφυσικός κόσμος άγγιζε τον φυσικό. Όπως ο Καπανέας(*3), που αναφέρει ο Ευριπίδης στις ‘‘Ικέτιδες’’, έγινε ιερός νεκρός, όταν κεραυνοβολήθηκε και έπρεπε να ταφεί χωριστά από τους υπόλοιπους, έτσι και το σημείο της γης, που σημάδεψε ο κεραυνός γίνεται ενηλύσιον και πρέπει να μείνει άβατον. Τέτοιο άβατον υπήρχε στη Θήβα την εποχή του Ευριπίδη, αλλά και για πολύ αργότερα. Το είδε και ο Παυσανίας τον 2ο μ.χ. αιώνα, όταν επισκέφτηκε τη Θήβα και το ονομάζει ‘‘Σεμέλης θάλαμον’’. Το ‘‘Σεμέλης μνήμα’’ ο Παυσανίας συνάντησε κοντά στις Προιτίδες πύλες, ενώ ο Ευριπίδης το τοποθετεί κοντά στο νέο παλάτι του Πενθέα.

* Σχετικά με τη Σεμέλη και τον Διόνυσο, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον ή άποψη του εξαίρετου στοχαστή Σπ. Νάγου : Η Σεμέλη ήταν η κόρη του ιδρυτή της επτάπυλης Θήβας Κάδμου. Ο Κάδμος είναι όμως το Ηλιακό φως , που έρχεται και απ’ ευθείας και διαμέσου των πλανητών για τη δημιουργία του ανθρώπινου οργανισμού. Ο αριθμός 7 των πυλών της Θήβας έχει ιερή σημασία, γιατί είναι ιερός αριθμός, θυμίζοντάς μας την επταπλή δομή του ανθρώπου και τα επτά πεδία της δημιουργίας.

Η δημιουργία του ανθρώπινου οργανισμού είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας της ουσίας της Γης και του φωτός του Ήλιου, της ύλης και του πνεύματος. Η Σεμέλη είναι το ψυχικό ανθρώπινο πλάσμα, που έρχεται σε ερωτική σχέση με τον Θεό του Ουρανού, τον Δία, δηλαδή με το Θείο Ουράνιο πρωταρχικό Πυρ, στην ισχύ του οποίου οφείλονται όλες οι μορφοποιήσεις αλλά και οι μεταμορφώσεις των κόσμων. Απ’ αυτή την επαφή, όπου μεταδίδεται το θείο πυρ, ξεκινάει η διαμέσου σταδίων εξέλιξη του ανθρώπου. Η ακτίνα του Ουρανίου Πυρός γονιμοποιεί την θνητή γυναίκα και το έμβρυο είναι διττής φύσης, έχοντας την κληρονομιά της υλικής υπόστασης της μητέρας του αλλά και το σπέρμα της Ουράνιας φύσης του, την προδιαγεγραμμένη τάση να κερδίσει την θέση του στον Ουρανό, δίπλα στον Πατέρα του.

Με τη γέννηση του Διόνυσου μας αποκαλύπτονται τα μέσα με τα οποία μπορεί η ανθρώπινη ψυχή να έρθει σε αδιάσπαστη σύνδεση προς την πρώτιστη ουσία, που αλληγορεί ο Δίας, από την οποία και μόνο μπορεί να πετύχει την μεταβολή της γήινης φύσης του, να αποβάλλει τα ελαττώματα αυτής της υλικής και παροδικής υπόστασής του κι έτσι να εκδηλώσει την πλήρη της ελευθερία, που θα της επιτρέψει να πετάξει προς τις περιοχές του φωτός, όπου βασιλεύει η πραγματική χαρά, η ευδαιμονία και η πλήρης αγαλλίαση.

* Απ’ ορισμένους ταυτίζεται η Σεμέλη με τη Γη. Για αυτή την ταύτιση της πρώτης μητριαρχικής θεότητας των αρχαίων Ελλήνων, της Γης , με τη Σεμέλη κάνει λόγο ο Μάνλυ Χολ, που ταυτόχρονα επιβεβαιώνει την παλιά αντίληψη πως η Θήβα ήταν κατά την αρχαιότητα ένα μεγάλο θρησκευτικό κέντρο. Στο βιβλίο του ‘‘Διονυσιακά Μυστήρια’’, γράφει : « Η Σεμέλη ήταν το πρώτο και το πιο τυχερό από τα παιδιά του Κάδμου, μια προσωποποίηση της Μεγάλης Μητέρας, αφιερωμένη στη λατρεία των θεών, και, όπως η Μητέρα κάθε Μεσσία, μια παρθένα του ναού ».

Κατά τον Nilsson : Ο Θεός του Ουρανού γονιμοποιεί, με την ουράνια αστραπή του, τη Μητέρα Γη, που γεννά τον θεό Διόνυσο, του οποίου η ουσία ταυτίζεται με την ζωή, που αναπηδά από τα σπλάχνα της.

Σε κάποιο απόσπασμα της χαμένης τραγωδίας του Αισχύλου “Σεμέλη” ή “Υδροφόροι”, διαβάζουμε:

« ΧΟΡΟΣ: Την άλειψε μ’ (αθάνατη) αμβροσία

βραβείο όχι καλύτερο απ’ της Ήρας·

…πιότερο θράσος έχοντας

…και δίχως να ζυγώνουν

για μια ζωή που τη συντρέχουν οι θεοί·

μακριά σαν είσαι, οι φίλοι σε ζηλεύουν

και σε κακολογούν· μα εμείς

ευχόμαστε για τη Σεμέλη

να ‘χει καλότυχη ζωή.

Για τ’ άλλα ο Κάδμος (ας φροντίσει·)

για τη Σεμέλη που ‘χει σμίξει

με το μεγάλο Δία…»

Ο Π. Λεκατσάς παρατηρεί πολύ λυρικά : « Η όψη των πυρπολημένων ανακτόρων, της Καδμείας Ακρόπολης της Θήβας, γέννησε ή βεβαίωσε τον μύθο του κεραυνού, που αντιστοιχούσε στη φύση των δύο θεοτήτων. Το Αστροπελέκι, ο μηνυτής και συνοδός της βροχής, είναι ο τύπος της θεογαμίας του Ουρανού και της Γης, του ουρανού που ρίχνει τη βροχή και της γης που γονιμεύεται από τούτη. Η Σεμέλη είναι η Γη, ο Δίας ο Ουρανός, το Αστροπελέκι ο γάμος τους κι ο Διόνυσος ο Πυριγενής, ο Περίπους, ο Περίσπορος, ο Πυρόης, ο γιος του Ουρανού και της Γης, του Δία και της Σεμέλης ».

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

(*1) Ενηλύσιο: το υπό κεραυνού βληθέν, το κεραυνόπληκτο.

Ενηλύσια: τόποι, θέσεις, που έχουν καθιερωθεί ως άβατοι.

(*2).Γρύπες: μυθικά μειξογενή όντα. Ο γρύπας είναι φανταστικό σύνθετο ζώο, έλκοντας την καταγωγή από την ανατολή, στο πάνω μέρος αετός και στον κορμό και στα πόδια ( κάτω μέρος ) λιοντάρι. Στην αρχαϊκή τέχνη με απεικονίσεις γρυπών διακοσμούν χάλκινους λέβητες και έργα κεραμεικής.

(*3). Καπανέας: Αργείος ήρωας ,γιος του Ιππονόου και της Αστυνόμης, και ανεψιός του Αδράστου από τη μητέρα του, ένας από τους ανδρειότερους και τολμηρότερους από τους ήρωες των «Επτά επί Θήβας». Όταν κατέλαβε το στις «Ηλεκτρίδες πύλες» μέρος του τείχους, ο Καπανέας αναρριχήθηκε στις επάλξεις και στάθηκε εκεί υπερήφανα για τον άθλο του, ζήτησε δαυλό για να πυρπολήσει και να κάψει τη πόλη, ακόμη και παρά «τη θέληση των θεών», όπως βροντοφώναζε ο ίδιος. Τότε ο Δίας τιμώρησε τον υπερόπτη ήρωα και, ενόσω στέκονταν προκαλώντας στις επάλξεις να του φέρουν αναμμένο δαυλό, τον κεραυνοβόλησε.