Ο Μάντης Τε ι ρ ε σ ί α ς

[[ δαμ-ων ]]

Α.΄ Ο Μύθος

Ο πιο ονομαστός μάντης της αρχαιότητας, ο Τειρεσίας, ήταν γιος του Ευήρη και της νύμφης Χαρικλώς. Ο πατέρας του καταγόταν από τον Σπαρτό Ουδαίο, ενώ η μητέρα του ήταν στενή φίλη της θεάς Αθηνάς.

Στην μνήμη των ανθρώπων έμεινε σαν ο τυφλός μάντης, που είχε το χάρισμα να ακούει τις φωνές των πουλιών και να προβλέπει τα μελλούμενα. Πως έγινε όμως αυτό;

Μια μέρα που είχε πάει στον Κιθαιρώνα για κυνήγι, είδε δύο φίδια να ζευγαρώνουν, οπότε σήκωσε το ραβδί του και τα χτύπησε σκοτώνοντας το θηλυκό. Ξαφνικά μεταμορφώθηκε σε γυναίκα, μένοντας σ’ αυτή την κατάσταση για εφτά χρόνια. Έτσι γνώρισε την ηδονή της γυναίκας από τον έρωτα με τον άντρα. Περνώντας από το ίδιο μέρος, μετά από χρόνια, έτυχε να ξαναδεί φίδια ζευγαρωμένα, οπότε θυμωμένος για την αλλαγή του φύλου του, τα ξαναχτύπησε, σκοτώνοντας τώρα το αρσενικό. Έτσι ξανάγινε αμέσως άντρας.

Κάποτε ο Δίας και η γυναίκα του η Ήρα διαφώνησαν για το ποιος, ο άνδρας ή η γυναίκα, αισθάνεται μεγαλύτερη ηδονή στον έρωτα. Ο Δίας υποστήριζε πως ήταν η γυναίκα που ένιωθε την περισσότερη απόλαυση, ενώ η Ήρα επέμενε πως ο άντρας χαίρεται περισσότερο. Έτσι, για να λύσουν τη διαφορά τους, φώναξαν και ρώτησαν τον Τειρεσία, που είχε γνωρίσει και τις δύο φύσεις του ανθρώπου κι έτσι είχε γνωρίσει και την ηδονή της γυναίκας μα και του άντρα.

Η απάντηση του Τειρεσία ήταν πως αν η ερωτική ικανοποίηση έχει 10 μέρη, τα 9 τα απολαμβάνει η γυναίκα και μόνο το ένα ο άντρας. Αυτή η απάντηση, πως δηλαδή η γυναίκα νιώθει 9 φορές μεγαλύτερη ηδονή, εξόργισε την Ήρα, που τύφλωσε τον Τειρεσία.

Ο Δίας, που δεν μπορούσε, γιατί δεν είχε το δικαίωμα να αλλάξει τις αποφάσεις και τις πράξεις των άλλων θεών, για να τον ανταμείψει, του έδωσε μακροζωία επτά γενεών και το χάρισμα της προφητείας. Έτσι αναπλήρωσε το φως των ματιών του Τειρεσία με την ικανότητα να προβλέπει τα μελλούμενα, ακούγοντας τις φωνές των πολιών.

Η συνέχεια >>> εδώ….

Έζησε στη Θήβα και πολλά γεγονότα της θηβαϊκής ιστορίας έχουν συνδεθεί με τις προφητείες του Τειρεσία, ενώ έγινε ξακουστός σ’ όλη την Ελλάδα μια τις μαντικές του ικανότητες. Αυτός φανέρωσε την αληθινή ταυτότητα του εραστή της Αλκμήνης στον Αμφιτρύωνα, λέγοντάς του πως ο Δίας είχε πάρει την μορφή του και κοιμήθηκε για τρεις μέρες με τη βασίλισσα της Θήβας. Προείπε ακόμη πως ο Ηρακλής θα γινόταν μεγάλος και τρανός, βοηθώντας την ανθρωπότητα. Φανέρωσε το κρίμα που βάραινε τον Οιδίποδα, ο οποίος είχε σκοτώσει τον πατέρα του και παντρεύτηκε την μητέρα του. Έτσι όταν έπεσε λοιμός στη Θήβα, ο μάντης φανέρωσε πως θα σταματούσε μόνο αν το μίασμα, ο Οιδίποδας, έφευγε από την πόλη. Συμβούλευσε τον Κρέοντα να θυσιάσει τον γιο του Μενοικέα για να σωθεί η Θήβα από την πολιορκία των Επτά, όταν ο Πολυνείκης πολιορκούσε την πόλη με στρατό από το Άργος. Και σώθηκε η πόλη αφού ο νέος αυτοκτόνησε μπροστά στις πύλες του τείχους. Προείπε πως η πόλη θα καταλαμβανόταν από τους Επιγόνους δέκα χρόνια μετά την πρώτη εκστρατεία.

Αργότερα, που ξανάπεσε λοιμός, προφήτεψε πως αιτία ήταν ο Κρέοντας, που είχε αφήσει άταφο το πτώμα του Πολυνείκη.

Έζησε πολλά τραγικά γεγονότα, κι έτσι το χάρισμα της μακροζωίας δεν τον έκανε ευτυχισμένο, αντίθετα γεύτηκε πολλές πίκρες. Αρκετές φορές τα χείλη του ψιθύρισαν :

« Πατέρα, Δία, ή έπρεπα να μου χαρίσεις συντομότερη ζωή ή τόση μόνο γνώση, όση έχουν οι κοινοί θνητοί άνθρωποι. Δεν με τιμάει καθόλου το γεγονός πως ζω τις δυστυχίες εφτά γενεών ανθρώπων. Είναι μεγάλο βάρος».

Μετά από χρόνια, όταν τα παιδιά του Πολυνείκη πολιόρκησαν τη Θήβα με αργίτικο στρατό, ο Τειρεσίας συμβούλεψε τους συμπατριώτες του να εγκαταλείψουν την πόλη. Πολλοί κάτοικοι έφυγαν και μαζί τους πήγε κι ο μάντης. Περνώντας από την πηγή Τιλφούσα ( ή Τέλφουσα ), σταμάτησε, έχοντας διψάσει πολύ, να πιεί νερό από την πηγή, που ήταν τόσο παγωμένο, που προκάλεσε, στον πολύ γέρο πλέον μάντη, τον θάνατο. Οι φυγάδες έθαψαν με πολύ σεβασμό και τιμές τον Τειρεσία δίπλα στην πηγή, ενώ κενοτάφιό του είχε ιδρυθεί στη Θήβα, όπου υπήρχε το οιωνοσκοπείο του.

Ο Τειρεσίας είχε δυο κόρες, που είχαν κι αυτές προικιστεί με το χάρισμα της μαντείας, την Ιστορίδα και την Μαντώ. Η Μαντώ ήταν μητέρα του μάντη Μόρφου. Οι πολιορκητές Επίγονοι, όταν κυρίεψαν την πόλη, κυνήγησαν του Θηβαίους, που είχαν εγκαταλείψει την πόλη κι έπιασαν αιχμάλωτη τη Μαντώ, την οποία παρέδωσαν στους Δελφούς, να υπηρετήσει τον Απόλλωνα. Ο θεός πρόσταξε να την βάλουν σε ένα πλοίο και να την στείλουν στην Κολοφώνα.

Ακόμη και στον Άδη διατήρησε τις μαντικές του ικανότητες και την σοφία του ο Τειρεσίας, εξακολουθώντας να έχει την ίδια φήμη και στον Κάτω Κόσμο. Στην Οδύσσεια αναφέρεται η επίσκεψη του Οδυσσέα στον Άδη, όπου ο μάντης προέβλεψε τις περιπέτειες, που είχε να αντιμετωπίσει ο βασιλιάς της Ιθάκης κατά την επιστροφή του, ενώ του έδωσε την συμβουλή να συμφιλιωθεί με τον θεό της θάλασσας, τον Ποσειδώνα.

Στη Θήβα και στον Ορχομενό σώζονταν μαντεία στο όνομα του Τειρεσία.

Β.΄ Παραλλαγή του Μύθου

* Η μητέρα του Τειρεσία, η Χαρικλώ, ,ήταν φίλη κι αχώριστη συντρόφισσα της θεάς της Σοφίας και κόρης του Δία, της Αθηνάς. Κάποια μέρα και οι δυο τους λούζονταν στην πηγή της Ιπποκρήνης, στον κατάφυτο Ελικώνα. Ο Τειρεσίας τριγυρνούσε σ’ αυτά τα μέρη κυνηγώντας. Από την πορεία δίψασε και για να σβήσει την δίψα του κατέφυγε στην πηγή. Έτσι, χωρίς να το θέλει, είδε τη θεά γυμνή. Ήταν όμως απαγορευμένο στους θνητούς να βλέπουν τους θεούς γυμνούς. Γι’ αυτό η θεά του στέρησε το φως κι ο Τειρεσίας τυφλώθηκε. Η μητέρα του, αντικρίζοντας τον γιο της τυφλό, παρακάλεσε την συντρόφισσά της, να του ξαναδώσει το φως. Ωστόσο η Αθηνά δεν μπορούσε να αλλάξει την απόφασή της, που ήταν συνέπεια θεϊκού νόμου, και γι’ αυτό του έδωσε το χάρισμα να προλέγει τα μέλλοντα ακούγοντας τις φωνές των πουλιών. Επιπλέον του έδωσε κι ένα μπαστούνι, που θα τον οδηγούσε να περπατάει σαν να είχε ανοιχτά τα μάτια, ενώ του έδωσε την υπόσχεση πως θα ζούσε σαν μάντης για πάρα πολλά χρόνια, επτά γενιές, από την εποχή του Κάδμου μέχρι τους τελευταίους Λαβδακίδες.

Ο Απολλόδωρος μας μεταφέρει την παράδοση, πως ο Τειρεσίας, που ήταν πολύ γνωστός στην αρχαιότητα, γνωστός κιόλας στο ομηρικό έπος, τυφλώθηκε από τους θεούς, γιατί έχοντας αποκτήσει το χάρισμα της μαντείας από πριν, πρόδιδε τα μυστικά των θεών στους ανθρώπους.

Γ.΄ Σχόλιο

* O Παυσανίας στα “Βοιωτικά”, κεφ. 33, 1-2, αναφέρει :

« Το όρος Τιλφούσιο και η λεγόμενη Τιλφούσα πηγή απέχουν από την Αλίαρτο περίπου σαράντα στάδια . Στους Έλληνες υπάρχει η παράδοση πως οι Αργείοι, όταν κυρίεψαν τη Θήβα μαζί με τους γιους του Πολυνείκη, εκτός από τα άλλα που έφεραν ως λάφυρα στους Δελφούς για το θεό, έφερναν και τον Τειρεσία, ο οποίος στο δρόμο δίψασε. Έσβησε τη δίψα στην πηγή Τιλφούσα και κατόπιν ξεψύχησε. Υπάρχει τάφος του κοντά στην πηγή. Την κόρη του Τειρεσία λένε πως οι Αργείοι την είχαν προσφέρει στον Απόλλωνα και πως σύμφωνα με την προσταγή του Απόλλωνα αυτή πέρασε με πλοίο στη χώρα των Κολοφωνίων της Ιωνίας. Αυτού η Μαντώ παντρεύτηκε τον Κρητικό Ράκιο. Τα άλλα για τον Τειρεσία, πόσα δηλ. χρόνια έζησε, και πως από γυναίκα έγινε άντρας και πως, κατά τα λεγόμενα από τον Όμηρο στην Οδύσσεια, απ’ όλους όσοι κατέβηκαν στον Άδη μόνο ο Τειρεσίας είχε διατηρήσει άθιχτη τη σκέψη του, αυτά όλοι τα ξέρουν εξ ακοής».

Η απόσταση, που αναφέρει ο Παυσανίας, 9 ή 9,5 km, συμφωνεί με τον ταυτισμό του Τιλφουσίου με την παραφυάδα του Ελικώνα, που καταλήγει σε απότομο βραχώδες ύψωμα, το οποίο ονομάζεται Πέτρα, και βρίσκεται μεταξύ των χωριών Σωληνάρι και Υψηλάντη. Μεταξύ της Πέτρας και της Κωπαΐδας, πριν γίνει η αποξήρανση της λίμνης, υπήρχε στενό πέρασμα, το οποίο στα νεώτερα χρόνια έγινε γνωστό από τη νικηφόρα σύγκρουση του Δ. Υψηλάντη κατά των Τούρκων στις 12 Σεπτεμβρίου 1829. Σε ανάμνηση αυτής της μάχης ονομάστηκε Πέτρα το γειτονικό χωριό Σιάχο. Η πηγή στα ριζά της Πέτρας λέγονταν Τιλφούσα.

Η κόρη του Τειρεσία Μαντώ, όπως φανερώνει και το όνομά της, είχε το χάρισμα της μαντικής, και γι’ αυτό οι Αργείοι την πήγαν στο ιερό του Απόλλωνα να υπηρετήσει ως σίβυλλα.. Μα και στη Θήβα έδινε μαντείες. Ο Παυσανίας αναφέρει στα “Βοιωτικά”, κεφ. 10,2-3 : «Στα δεξιά της ( Κρηναίας) πύλης υπάρχει λόφος αφιερωμένος στον Απόλλωνα, ονομάζουν το λόφο και το θεό Ισμήνιο, επειδή ο ποταμός Ισμηνός ρέει αυτού κοντά. Στην είσοδο του ιερού υπάρχουν γλυπτικές εικόνες της Αθηνάς και του Ερμή, που έχουν το προσωνύμιο Πρόναοι. Λένε πως ο Ερμής είναι έργο του Φειδία και η Αθηνά του Σκόπα. Πίσω είναι χτισμένος ο ναός. Το λατρευτικό άγαλμα έχει το ίδιο μέγεθος με το αγαλμάτων Βρογχιδών, και στη μορφή δεν διαφέρει καθόλου από κείνο. Όποιος δει το ένα από τα αγάλματα αυτά και μάθει το όνομα του καλλιτέχνη του, μόλις δει το άλλο, μπορεί να καταλάβει, χωρίς να έχει μεγάλη τεχνική κατάρτιση, πως κι αυτό είναι έργο του Κανάχου. Διαφέρει μόνο στο ότι ο Απόλλων των Βρογχιδών είναι μπρούτζινος, ενώ ο ισμήνιος είναι από ξύλο κέδρου. Υπάρχει αυτού ένας λίθος, πάνω στον οποίο λένε πως κάθονταν η Μαντώ, κόρη του Τειρεσία. Ο λίθος βρίσκεται μπροστά στην είσοδο και διατηρεί μέχρι των ημερών μας το όνομα το κάθισμα της Μαντώς».

Ο λίθος, που αναφέρει ο Παυσανίας πρέπει να ήταν αδούλευτος βράχος ή με υποτυπώδη λάξευση, πάνω στον οποίο καθόταν η Μαντώ, όταν έδινε χρησμούς.