Οι σύζυγοι και τα τέκνα του Δία. i. Μήτιδα- Αθηνά

[[ δαμ-ων ]]

Μήτιδα

Πρώτη σύζυγος του Δία (*), κατά τον Ησίοδο, ήταν η Μήτιδα. Γράφει στη “Θεογονία” του:

« Κι ο Δίας, των θεών ο βασιλιάς, πήρε τη Μήτιδα για πρώτη του γυναίκα

που πιο πολλά γνωρίζει απ’ όλους τους θεούς και τους θνητούς ανθρώπους.»

Η Μήτιδα, κόρη του Ωκεανού και της Τιθύος, κατείχε όλη την παλιά (αρχέγονη) γνώση. Μήτις, από το ρήμα “μητιάω-ώ” (= σκέπτομαι, συλλογίζομαι, διαλλογίζομαι, μηχανεύομαι, επινοώ), μέση φωνή μητιώμαι, είναι η φρόνηση, η σύνεση, η σκέψη, η ευφυΐα, η ικανότητα να δίνει κάποιος σοφές συμβουλές, η επιδεξιότητα, η πανουργία. Έτσι η θεότητα αυτή συνδέεται με τη φρόνηση και την ευφυΐα.

Θεωρούνταν θεά της σοφίας και της φρόνησης, και αυτές τις ιδιότητες τις κληρονόμησε στην κόρη της Αθηνά. Η Μήτιδα ήταν η προσωποποίηση για τους αρχαίους όχι απλά της σοφίας και της φρόνησης αλλά του είδους της πονηριάς και της επαγρύπνησης που εκπροσωπούσε στους ανθρώπους ο πολύτροπος Οδυσσέας

Η Μήτιδα βοήθησε τον Δία προσφέροντας στον Κρόνο το εμετικό φάρμακο που τον εξανάγκασε να ξεράσει τα παιδιά του που είχε καταπιεί. Μετά την νίκη του στην Τιτανομαχία ο Δίας αρχίζει την βασιλεία του με το γάμο του με τη Μήτιδα που του προσφέρει μια πολύτιμη συμμαχία.

Όμως, σύμφωνα με έναν χρησμό η Μήτιδα θα γεννούσε πρώτα μια κόρη και έπειτα έναν γιο που θα καταλάμβανε την εξουσία και θα κυβερνούσε θεούς και ανθρώπους. Όταν η γυναίκα του κυοφορούσε την Αθηνά, ο Δίας κατάπιε την Μήτιδα, όπως τον είχαν συμβουλέψει η Γη και ο Ουρανός, για να μη χάσει τη βασιλεία. Έτσι ο Δίας γνώριζε πάντοτε το καλό και το κακό των πράξεών του. Ο Όμηρος χαρακτηρίζει συχνά τον Δία ως “μητίετα”, δηλαδή βαθύγνωμο. Ο Δίας- Νους στηρίζει όλο το νοητικό οικοδόμημα στη φρόνηση και γι’ αυτό κυοφορεί την Αθηνά- Σοφία. Η πρώτη σύζυγος του Δία αντιπροσωπεύει μια πιο πρωτόγονη εποχή, όπου ο αδύνατος για να γλιτώσει από τον δυνατότερο πρέπει να χρησιμοποιήσει την πονηριά του.

Η συνέχεια >>> εδώ …

Αναφέραμε παραπάνω ότι η Μήτιδα ήταν η πρώτη σύζυγος του Δία. Η αριθμολογία για τους αρχαίους Έλληνες είχε ιδιαίτερη σημασία. Η μονάδα θεωρούνταν ως αρχή όλων των αριθμών και συνεπώς ως περικλείουσα τις αρετές όλων. Ο μαθηματικός Θέωνας της Σμύρνης είχε πει για τον αριθμό ένα (1) ή μονάδα πως είναι: «η αρχή και η βάση των αριθμών, που όταν είναι σε πλήθος μπορεί με αφαίρεση να μειωθεί, η ίδια στερείται κάθε αριθμού και παραμένει αμετάβλητη και σταθερή.» Έτσι σαν αριθμός είναι αδιαίρετη, παραμένει αμετάτρεπη, και πολλαπλασιαζόμενη με τον εαυτό της παραμένει η ίδια, αφού ό,τι είναι ένα παραμένει πάντα ένα και η μονάδα ακόμα κι αν πολλαπλασιαστεί επ’ άπειρον με τη μονάδα παραμένει αναλλοίωτη μονάδα. Ο Ιάμβλιχος συνδέει τη μονάδα με τη Μνημοσύνη, λέγοντας: «Μονάς μνημοσύνη ωνομάσθη υπό των Πυθαγορείων» για να τν χαρακτηρίσει στη συνέχεια αρχή των πάντων: «Η μεν μονάς ως εν αρχή ούσα των πάντων.» Ο Πρόκλος μας μεταφέρει ότι: «Μονάς μεν ο νους ο αμερής, δεκάς δε ο κόσμος, η δε ψυχή τετράς, διο πας αριθμός μονάδος εκ κευθμώνος προήλθε τετράδ’ επί ζαθέην, ή δη τέκε μητέρα πάντων, άτροπον… δεκάδα» Ο ίδιος επίσης γράφει: «Πράγματι η μονάδα ανήκει στον ποιητή και πατέρα Δία, αφού περιέχει μοναδικώς το Παν• η δε δεκάδα ανήκει στο Διόνυσο γιατί γεννά αυτόν ο Πατέρας, που είναι η αιτία κάθε αποκατάστασης, μετά από δεκάμηνο• η δε εκατοντάδα ανήκει σε αυτές τις ίδιες τις ψυχές, που γεννήθηκαν από τη δεκάδα που εισήλθε στον εαυτό της. Ή αν προτιμάς, η μεν μονάδα, που έχει αποκτήσει ενιαίο είδος, είναι η εικόνα της οικουμενικής Αρχής• η δε δεκάδα είναι επίσης εικόνα της νοερής αιτίας…»

Οι Πυθαγόρειοι είχαν δώσει στη μονάδα πολλά ονόματα, μεταξύ των οποίων και:

● Θεός, το Πρώτο απ’ όλα τα πράγματα, ο δημιουργός όλων των πραγμάτων.

● Διάνοια, η πηγή των ιδεών.

● Ύλη, η τελική ανάπτυξη της παγκοσμιότητας.

● Αρσενικό και θηλυκό, που και τα δύο μαζί δημιουργούν όλα τα πράγματα. Από την περιττότητα προέρχεται η αρτιότητα και η περιττότητα.

● Σπερματικός Λόγος.

● «Το σημείο μέσα στον κύκλο», «η κεντρική πύρινη Θεότητα».

Κατά τον Πρόκλο: «οι ποιητές παρέδωσαν την πρώτιστη σύζευξη του Δία και της Ήρας, για τους δημιουργούς θεούς του παντός, όπου ο Δίας κατέχει την αξία του Πατέρα, η δε Ήρα της Μητέρας και ο πρώτος παράγει τα πάντα από τη Μονάδα που τον χαρακτηρίζει, η δε Ήρα κατά τη γόνιμη Δυάδα, με τον Δία να συγγενεύει με το νοητό πέρας και η Ήρα με την απειρία.»

Ο Πλάτωνας στο βιβλίο του “Συμπόσιο” μας αναφέρει ότι η Μήτιδα είναι μητέρα και του Πόρου: «… όταν γεννήθηκε η Αφροδίτη, οι θεοί κάθισαν σε πλούσιο τραπέζι και με τους άλλους κι ο γιος της Μήτιδος, ο Πόρος …» (Πλάτωνας, “Συμπόσιον”, 203b). Ο Πόρος ετυμολογικά συσχετίζεται με το ρήμα “πείρω” (=διατρυπώ, δημιουργώ πέρασμα ) Στην καθομιλούμενη είναι το μέσο διάβασης, το πέρασμα, αλλά και το επινόημα, το τέχνασμα, η διέξοδος. Έχει επίσης τη σημασία της προσόδου, του εισοδήματος. Στο γιο της Μήτιδας είναι προσωποποιημένη η εφευρετικότητα, η εύρεση των μέσων για την υπέρβαση μιάς δυσκολίας. Έτσι η Μήτιδα- φρόνηση δίνει τη δυνατότητα να ξεπερνάει αυτός που την έχει κάθε δυσκολία, να βρίσκει διεξόδους στη ζωή του με τις διάφορες επινοήσεις που κάνει και στο τέλος να έχει σαν πρόσοδο- πλούτο ζωής να παρακαθίσει στη γιορτή της Αφροδίτης και να έρθει σε επαφή με το κάλλος! Να γίνει συνδαιτυμόνας των θεών! Η κατάποση της Μήτιδας από τον Δία είχε σαν αποτέλεσμα να πάρει ο βασιλιάς των θεών όλη τη σοφία και τη φρόνηση της κόρης του Ωκεανού. Παρόμοιες καταπόσεις έκανε και ο Κρόνος, καταπίνοντας τα παιδιά του. Ο Πρόκλος δίνει μια ερμηνεία: «Γιατί όπως ακριβώς η νόηση του δημιουργού είναι συνδεδεμένη με ολόκληρο το νοητό και λέγεται ότι καταπίνει μέσα του το σύμπαν, κατ’ αυτόν τον τρόπο και ο κόσμος με την αίσθησή του καταπίνει τον εαυτό του και περιλαμβάνει το γνωστικό του αντικείμενό του με τη σύμφυτή του γνώση.» (Πρόκλος, “Εις τον Τίμαιον Πλάτωνος”, βιβλ. Γ΄, 91, 19- 20) Ο στοχαστής Νεοπλατωνικός πηγαίνει το στοχασμό του παραπέρα και μας μεταφέρει με τα γραπτά του:

«Και, όπως ακριβώς ο δημιουργός λέγεται ότι καταπίνει το νοητό και το χωρά μέσα του, έτσι λοιπόν και ο κόσμος περιέχει μέσα του το κέντρο του• γιατί οι καταπόσεις που αναφέρονται από τους θεολόγους είναι ένα είδος περιλήψεων, αλλά οι καταπόσεις των προγόνων από τα παιδιά περιλαμβάνουν τα νοητά με τρόπο νοητικό, ενώ οι καταπόσεις των παιδιών από τους προγόνους περιλαμβάνουν τα νοητικά με τρόπο νοητό• γιατί αυτά που προόδευσαν, οι γεννήτορές τους τα επιστρέφουν και πάλι στους εαυτούς τους και τα συγκρατούν μέσα στην ολότητά τους. Και τις δύο αυτές, λοιπόν, έχει μιμηθεί το σύμπαν, καθώς μιμείται την κατάποση των προγόνων από τα παιδιά τους, στον βαθμό που περιστρέφεται γύρω από το κέντρο του και περιέχει μέσα του το κέντρο του, ενώ μιμείται την και τις περιλήψεις των παιδιών μέσα στους πατέρες, στο βαθμό που περιέχει μέσα του τα γεννήματά του και «περιέχει στον εαυτό του για τροφή τη φθορά του» και χωρά πάλι μέσα του όσα αποκόβονται από αυτό. Αυτά έχουν ειπωθεί όσον αφορά την αναλογία του σύμπαντος προς τους δύο πατέρες.» (Πρόκλος, “Εις τον Τίμαιον Πλάτωνος”, βιβλ. Γ΄, 93, 15- 30)

Οτιδήποτε φθαρεί στο σύμπαν, δηλαδή κάθε σύστημα που τελειώνει τον κύκλο του και αδρανοποιείται, πεθαίνει με κοσμικούς όρους, αποτελεί το υλικό, ώστε στο σύμπαν να δημιουργηθεί άλλο σύστημα, πιο εξελιγμένο. Επειδή τίποτα δεν υπάρχει στο σύμπαν χωρίς Νου, μιας και τα πάντα είναι αποτέλεσμα της Παγκόσμιας Υπερδιάνοιας, που ονομάζουμε Θεό, και ως «πανταχού παρών» ο Θεός, ο Συμπαντικός Νους είναι διάσπαρτος παντού τροφοδοτούμενος από τις εμπειρίες του συστήματος στο οποίο έχει διασπαρθεί. Η συσσωρευμένη εμπειρία του συστήματος απορροφάται και τροφοδοτεί εκείνο το μέρος που το απορρόφησε. Έτσι αυτό που θα δημιουργηθεί στη συνέχεια, θα περιέχει την πρότερη σοφία. Η Αθηνά, που γεννήθηκε από την κατάποση- απορρόφηση της μητέρας της Μήτιδας, γεννήθηκε προικισμένη από σοφία και φρόνηση.

Κάνοντας μια επέκταση της σκέψης μας και θέλοντας να ερμηνεύσουμε την επιστημονική θεωρία του παλλόμενου σύμπαντος, κατά την οποία το σύμπαν μας είναι κλειστό σύστημα, που δημιουργείται από μία κοσμική έκρηξη, το big bang, διαστέλλεται αρχικά με την ωθητική δύναμη της έκρηξης σαν ένα βεγγαλικό, ενώ ταυτόχρονα ενεργοποιείται ο νόμος της παγκόσμιας έλξης που ενεργεί σαν τροχοπέδη της διαστολής, με αποτέλεσμα να φτάσει σε μια οριακή κατάσταση επέκτασης και στη συνέχεια να αρχίσει η αντίστροφη πορεία, η συστολή, το μάζεμα του σύμπαντος. Στη φάση διαστολή- συστολή δημιουργούνται διάφοροι κόσμοι, ανώτερες και κατώτερες οντότητες και δραστηριοποιούνται και ενεργούν. Αυτή η δραστηριοποίηση, κάτω από ορισμένους νόμους, που βάζει ο Νους του Δημιουργού, έχει σαν αποτέλεσμα να αποκτηθεί γνώση τόσο από τις επιμέρους δράσεις, όσο και από την όλη εκδήλωση. Αυτή η γνώση- σοφία συγκεντρώνεται όταν στο στάδιο της συστολής το σύμπαν φτάσει στο αρχικό αρχέγονο “σημείο”.

Λέγοντας παραπάνω ανώτερες και κατώτερες οντότητες εννοούμε ήλιους, που εμψυχώνονται από ανώτερα Πνεύματα, τους Ηλιακούς Λόγους, πλανήτες, που εμψυχώνονται από τους Πλανητικούς Λόγους, ευφυή όντα (ανθρώπους), ζώα και άλλα αόρατα πλάσματα. Γιατί ένας κοσμικός νόμος λέει: «Τίποτα στο Σύμπαν δεν είναι άψυχο». Σε όλα ενοικεί το Πνεύμα. Μόνο που υπάρχει διαβάθμιση. Η ψυχή του Ήλιου είναι απείρως ανώτερη απ’ αυτήν του ανθρώπου, και, η ψυχή του ανθρώπου απείρως ανώτερη απ’ αυτήν του ατόμου του στοιχείου υδρογόνου. Ας θυμηθούμε εδώ τι έγραψε ο Απ. Παύλος στην 1η προς Κορινθίους επιστολή: «Ουκ οίδατε ότι ναός Θεού εστε και το Πνεύμα του Θεού οικεί εν υμίν;» (Απ. Παύλος, Α΄ επιστολή προς Κορινθίους, γ΄, 16) και «ουκ οίδατε ότι το σώμα υμών ναός του εν υμίν Αγίου Πνεύματος εστιν, ου έχετε από Θεού, και ουκ εστέ εαυτών; (Απ. Παύλος, Α΄ επιστολή προς Κορινθίους, στ΄, 19), ενώ στην 2η επιστολή στους Κορίνθιους έγραψε: «υμείς γαρ ναός Θεού εστε ζώντος, καθώς είπεν ο Θεός ότι ενοικήσω εν αυτοίς και εμπεριπατήσω, και έσομαι αυτών Θεός, και αυτοί έσονταί μοι λαός» (Απ. Παύλος, Β΄ επιστολή προς Κορινθίους, στ΄, 16).

Αφού περάσει κάποια περίοδος αδράνειας, όπου το σύμπαν θα αφομοιώσει όλη την συσσωρευμένη γνώση- εμπειρία, μετά θα έχουμε νέα δραστηριοποίηση. Στην επόμενη μεγάλη έκρηξη- big bang, το σύμπαν που θα δημιουργηθεί, έχει μέσα του την προηγούμενη εμπειρία- σοφία και θα αποκτήσει νέες εμπειρίες, θα “δοκιμάσει” διαφορετική εκδήλωση και οι μορφές του θα είναι πιο εξελιγμένες απ’ αυτές του προηγούμενου. Και αυτό γίνεται συνέχεια, αέναα…

Ο Πρόκλος ερμηνεύοντας τον “Τίμαιο” του Πλάτωνα, γράφει: «Γιατί ο δημιουργός ήταν “και Μήτις- Έρωτας πολύχαρος” και ως Μήτις γεννά την Αθηνά, ενώ σαν Έρωτας παράγει τη σειρά των ερωτικών θεών και όντων.» Και συνεχίζει παρακάτω: « και ο δημιουργός έχει μέσα του την αιτία του Έρωτα• γιατί είναι “και Μήτις- Έρωτας πολύχαρος”. Δικαιολογημένα λοιπόν είναι υπαίτιος της φιλίας και της ομόνοιας μεταξύ των δημιουργημάτων. Έχοντας ίσως αυτό στο νου του ο Φερεκύδης έλεγε ότι ο Δίας μεταβλήθηκε σε Έρωτα όταν επρόκειτο να δημιουργήσει, επειδή, όταν συνέθετε τον κόσμο από αντίθετα στοιχεία, τον οδήγησε σε ομόνοια και φιλία και έσπειρε μέσα στα πάντα την ταυτότητα και την ενότητα που διέπει τα πάντα.» (Πρόκλος, Εις τον Τίμαιον Πλάτωνος, Γ΄, 54, 25). Διαμέσου της Μήτιδας, λοιπόν, στο Σύμπαν υπάρχει ενότητα, ενώ αυτό αποκτάει ταυτότητα.

Η φρόνηση, που προσωποποιείται από τη Μήτιδα, ενέχει κάτι το θεϊκό: «Λοιπόν οι άλλες αρετές που χαρακτηρίζονται αρετές της ψυχής , φαίνεται ότι είναι κάπως κοντά στο σώμα- πραγματικά, ενώ δεν υπήρχαν πρωτύτερα, αργότερα εμφυτεύονται με τον εθισμό και με την άσκηση-, ενώ η φρόνηση περισσότερο από καθετί φαίνεται να ανήκει σε κάτι περισσότερο θεϊκό, όπως φαίνεται, σε κάτι που δε χάνει ποτέ τη δύναμή του, αλλά που με τη μεταστροφή γίνεται χρήσιμο και ωφέλιμο και άλλοτε άχρηστο και βλαβερό.» (Πλάτωνας, “Πολιτεία”, βιβλ. 7, 518D) Ενώ τις αρετές της ψυχής τις δημιουργεί ο άνθρωπος με την άσκηση, η φρόνηση έχει μια θεία δυναμική και με τη μεταστροφή της ο άνθρωπος την καθιστά χρήσιμη και ωφέλιμη για την πνευματική του εξέλιξη. Αν η ζωή του διαποτιστεί με τις αρετές «και τότε, όπως φαίνεται, θα έχουμε αυτό που επιθυμούμε και που ισχυριζόμαστε ότι είμαστε εραστές του, τη φρόνηση» (Πλάτωνας, “Φαίδων”, 66d)

Η Μήτιδα περιείχε την αρχέγονη σοφία, μια σοφία κατώτερη, πρωτόγονη, ανάμειχτη με την πονηριά, πανουργία, για την επιβίωση. Το σύμπαν- Δίας την καταπίνει και την αφομοιώνει. Την κράτησε για κάποιο χρονικό διάστημα μέσα του. Η Μήτιδα ήταν η πρώτη γυναίκα του, ενώ η Αθηνά γεννήθηκε τελευταία από τα παιδιά του. Κι όταν ήρθε το πλήρωμα του χρόνου, του χρόνου όμως που ο ίδιος καθόρισε, αντί για τον πονόκοιλο τον εγκύων, τον έπιασε φοβερός πονοκέφαλος. Ζήτησε από τον Προμηθέα (ή τον Ήφαιστο) να του ανοίξει το κεφάλι. Το χτύπημα και το ξεπέταγμα της Αθηνάς θυμίζουν έκρηξη. Κι έτσι γεννήθηκε η Αθηνά, προικισμένη με ανώτερες ιδιότητες και προτερήματα από τη μητέρα της!

-------------------------------------------------------------------------------

(*). Πρώτη γυναίκα του Δία, σύμφωνα με άλλη παράδοση, ήταν η Χθονίη.

Για την Κοσμογονία του Φερεκύδη τα πρωταρχικά όντα υφίστανται ανέκαθεν και έχουν τα ονόματα Ζας, Κρόνος (Χρόνος) και Χθονίη.

Αναφέρει: «Ζὰς μὲν καὶ Χρόνος ἦσαν ἀεὶ καὶ Χθονίη• Χθονίηι δὲ

ὄνομα ἐγένετο Γῆ, ἐπειδὴ αὐτῆι Ζὰς γῆν γέρας διδοῖ».

Έτσι, ο Φερεκύδης προσπαθεί να λύσει το θεογονικό πρόβλημα της παρουσίας του κυρίαρχου θεού της εποχής του τοποθετημένου στο τέλος της γενεαλογίας των θεών (Ουρανός- Κρόνος- Δίας).

Πιθανότατα στο πρόσωπο του Ζα να συμπίπτουν ο Ουρανός κα ο Δίας (Ζεύς). Η Χθονίη εκπροσωπεί τη γη, αλλά μόνο μετά το γάμο της με το Ζα παίρνει τις ιδιότητες και το όνομα της Γης. Ο Δίας για χάρη της, σαν γαμήλιο δώρο, ύφανε επάνω στην “υπόπτερον δρυν” ένα γαμήλιο πέπλο, όπου είχε πάνω του σχεδιασμένες όλες τις στεριές και τις θάλασσες, που το δωρίζει στη Χθονίη, τη νύφη. Από την ένωση του Ζα και της Χθονίης και από την εκροή σπέρματος του Κρόνου - Χρόνου γεννήθηκαν οι κοσμικές περιοχές. Στους μυχούς αυτών των περιοχών γεννήθηκαν άλλες θεότητες. Έτσι γεννήθηκε ο θεός Οφιονέας ο οποίος οδήγησε την παράταξή του ενάντια στην παράταξη του Κρόνου σε αγώνα για την κυριαρχία του ουρανού. Οι ηττημένοι γκρεμίστηκαν στον Ωγηνό, δηλαδή στον Ωκεανό.