Δευτέρα 14 Νοεμβρίου 2011

Σύζυγοι και τέκνα του Δία: vi. Λητώ- Απόλλωνας- Άρτεμη

[[ δαμ- ων ]]

Απόλλωνας (Β΄ μέρος)

Πριν φτάσει ο Απόλλωνας στο μέρος της καλλίρροης πηγής, μετά την Ογχησό, που ανέφερε το απόσπασμα του Ορφικού Ύμνου, διάβηκε τον Κηφισό ποταμό πέρασε την Ωκεάλη και την Α λίαρτο κι έφτασε στην πηγή Τελφούσα, στο Τελφούσιο βουνό. Άρεσε η τοπο θεσία στον θεό, αλλά η νύμφη Τελφούσα, που εξουσίαζε τα νερά, εξαπάτησε τον Απόλλωνα, μη θέλοντας να διαταραχθεί η ηρεμία της περιοχής της από την πολυκοσμία του υπό ίδρυση μαντείου. Έτσι ο θεός πήρε πάλι το δρόμο περνώντας τον Πανοπέα των άθεων Φλεγύων κι έφτασε στην Κρίσα, όπου θεμελίωσε το ιερό του.
Το μαντείο δεν είχε τους ιερείς που θα το φρόντιζαν. Καθώς ο Φοίβος συλλογιζόταν πώς να βρει τους αγνούς ανθρώπους για να τον υπηρετήσουν πάνω από την κορυφή του Παρνασσού αντίκρισε ένα καράβι να σχίζει τα νερά του κρητικού πελάγους. Η συνέχεια του ομηρικού Ύμνου μας περιγράφει την επιλογή αυτών των ναυτικών:
« Και τότε συλλογίστηκε μέσα του ο Φοίβος Απόλλων
ποιους ανθρώπους μυημένους να καλέσει
που να τον λατρεύουν στην πετρώδη Πυθώ•
αυτά σκεφτόταν σαν πρόσεξε στο βαθυκόκκινο πέλαγος
ένα ταχύπλοο καράβι• άντρες πολλοί ήταν εκεί και γενναίοι,
Κρήτες από την Κνωσό του Μίνωα, που ιερές θυσίες
θα προσφέρουνε στον βασιλιά και τους χρησμούς θ’ αναγγέλλουν
του χρυσού Φοίβου Απόλλωνα, ό,τι τυχόν θα πει
μαντεύοντας με τη δάφνη απ’ τους γκρεμούς του Παρνασσού.

Η συνέχεια >>> εδώ …

Εκείνοι για εμπόριο και αγαθά με το μαύρο καράβι
κατά την Πύλο την αμμουδερή με τους Πύλιους άντρες
έπλεαν• μ’ αυτούς λοιπόν συναντήθηκε ο Φοίβος Απόλλων•
όμοιος δελφίνι στο κορμί, βούτηξε στη θάλασσα
……………………………………………………………
Τους απάντησε ο μακρόβολος Απόλλων κι είπε:
Ξένοι, στην πολύδενδρη Κνωσό, που κατοικούσατε πιο πριν,
τώρα πια να ξαναγυρίσετε δεν πρόκειται
στην πόλη την αγαπημένη και στο ωραίο του σπίτι ο καθένας
και στις αγαπημένες σας συζύγους, αλλά εδώ πλούσιο ναό
θα έχετε, τον δικό μου, και από πολλούς ανθρώπους τιμημένο•
είμαι του Δία γιος εγώ, είμαι ο Απόλλων και το καυχιέμαι,
και σας οδήγησα ως εδώ από τη βαθιά θάλασσα
όχι με κακά σχέδια, αλλά πλούσιο ναό εδώ
θα αποκτήσετε, τον δικό μου, απ’ όλους τους ανθρώπους τιμημένο,
και των αθανάτων τα σχέδια θα γνωρίσετε, και με το θέλημά τους
πάντοτε και χωρίς σταματημό όλους τους χρόνους θα ‘χετε τιμές.
Εμπρός λοιπόν, και σ’ ό,τι σας πω να υπακούσετε αμέσως•
πρώτα κατεβάστε τα ιστία λύνοντας τα βούνευρα,
μετά το γοργό καράβι στην ξηρά τραβήξτε,
και πάρτε τα αγαθά και τα σύνεργα του πλοίου
και φτιάξτε βωμό στην ακρογιαλιά, ανάβοντας φωτιά και προσφέροντας λευκό σιτάρι•
προσευχηθείτε έπειτα όρθιοι γύρω από τον βωμό.
Και μια κι εγώ πρώτη φορά στην ομιχλώδη θάλασσα
φάνηκα σαν γοργό δελφίνι που πηδά στο πλοίο,
σε μένα ως δελφίνιο να προσεύχεστε• ο βωμός λοιπόν αυτός
δελφικός και περιφανής πάντοτε θα ‘ναι.
Μετά δειπνήστε κοντά στο γοργοτάξιδο μαύρο πλοίο
και σπονδές κάντε στους μακάριους θεούς του Ολύμπου.
Και όταν, μετά, το γλυκό σαν μέλι στάρι απολαύσετε,
ελάτε και ψάλτε μου τον ιηπαιήονα (*1)
ώσπου να φτάσουμε στον τόπο όπου θα έχετε πλούσιο ναό.
Έτσι μίλησε• κι εκείνοι τον άκουσαν προσεχτικά και υπάκουσαν.
Πρώτα κατέβασαν τα ιστία, λύσαν τα βούνευρα,
και το κατάρτι στη θήκη του έβαλαν γέρνοντας τα ξάρτια,
και βγήκαν κι αυτοί στην ακρογιαλιά, κι από τη θάλασσα στην ξηρά
έσυραν το γοργό πλοίο, ψηλά στην αμμουδιά
και σε μακριές σανίδες το ξαπλώσανε
και φτιάξανε βωμό στο ακρογιάλι•
ύστερα άναψαν φωτιά και πρόσφεραν λευκό σιτάρι
προσευχόμενοι, ως πρόσταξε, όρθιοι γύρω στον βωμό.
Κι έπειτα δείπνησαν κοντά στο γοργοτάξιδο μαύρο πλοίο
κι έκαναν σπονδές στους μακάριους θεούς του Ολύμπου.
Αφού λοιπόν έφαγαν και ήπιαν•
κίνησαν να φύγουν• και τους οδηγούσε ο βασιλιάς Απόλλων, του Δία ο γιος,
παίζοντας όμορφα με τη φόρμιγγα στα χέρια και με περήφανο κι ωραίο βηματισμό
και χτυπώντας το πάτωμα με τα πόδια τον ακολουθούσανε
προς την Πυθώ οι Κρήτες κι έψελναν τον ιηπαιήονα
σαν τους Κρήτες τραγουδιστές και σαν κι εκείνους που η Μούσα
η θεά τους έβαλε στην καρδιά γλυκόφωνο τραγούδι.
Ακούραστοι ανέβηκαν τον λόφο με τα πόδια κι αμέσως έφτασαν
στον Παρνασσό και στον ιερό τόπο όπου επρόκειτο
να κατοικήσουν, τον τιμημένο από πολλούς ανθρώπους•
αυτός τους οδήγησε και τους έδειξε το πανίερο άδυτο και τον πλούσιο ναό. » (Ομηρικός Ύμνος 3, “Στον Απόλλωνα”, 388- 400 και 474- 523)
Ο δελφίνιος Απόλλωνας, από τη μορφή δελφινιού που είχε ο θεός όταν παρουσιάστηκε στο καράβι των Κρητών, ερμηνεύει και το τοπωνύμιο του μαντείου (δελφίς, δελφίν- Δελφοί).
Αναφέραμε ότι στους Δελφούς ο Απόλλωνας σκότωσε τον φοβερό δράκοντα, που ονομαζόταν Πύθωνας, με τα ολόχρυσα βέλη που του χάρισε ο Ήφαιστος. Έτσι απάλλαξε τους κατοίκους της περιοχής από τα δεινά που προκαλούσε το θηρίο. Οι κάτοικοι για να θυμούνται το κατόρθωμά του καθιέρωσαν προς τιμή του αγώνες, οι οποίοι ονομάστηκαν Πυθικοί Αγώνες.
Στο μαντείο των Δελφών η Πυθία καθισμένη πάνω στον ιερό τρίποδα, μασώντας φύλλα δάφνης σε κατάσταση ένθεης μανίας αποκάλυπτε τους διφορούμενους χρησμούς του θεού. Από το μαντείο αυτό πέρασε κάποτε ο ημίθεος Ηρακλής για να ζητήσει χρησμό. Η Πυθία όμως αρνήθηκε να του απαντήσει, γι' αυτό ο Ηρακλής έκλεψε τον ιερό τρίποδα και πήγε να ιδρύσει αλλού μαντείο. Ο Λοξίας (προσωνυμία του Απόλλωνα για τους διφορούμενους χρησμούς του) καταδίωκε για πολύ καιρό τον Ηρακλή. Όταν τον έφτασε, πάλευαν εννιά ολόκληρες μέρες και νύχτες αδιάκοπα κι ολόκληρη η γη τρανταζόταν από τα χτυπήματά τους. Τελικά, ο Δίας χώρισε τους δυο γιους του- αντίπαλους- ρίχνοντας ανάμεσά τους έναν κεραυνό.
Ο Απόλλωνας ήταν ένας πανέμορφος θεός, πανύψηλος, με καταπληκτική κορμοστασιά, γαλάζια μάτια και κατάξανθες μακριές μπούκλες. Γι' αυτό είχε πολυάριθμες ερωτικές περιπέτειες με Νύμφες και θνητές. Και με τις Μούσες ο Απόλλωνας είχε ερωτικές περιπέτειες. Λένε πως από τη Θάλεια απέκτησε τους Κορύβαντες, δαίμονες που ανήκαν στη συνοδεία του Διόνυσου, μαζί με τους Σάτυρους και τα άλλα ξωτικά του δάσους. Με την Ουρανία απέκτησε τους μουσικούς Λίνο και Ορφέα, που γαλήνευαν τη φύση ολόκληρη παίζοντας τον αυλό τους και εξημέρωναν τα άγρια θηρία. Επίσης, ο Απόλλωνας είναι ο πατέρας του θεού της ιατρικής και μεγάλου θεραπευτή Ασκληπιού.
Διηγούνται πως ο Απόλλωνας δυο φορές υποχρεώθηκε να μπει δούλος στην υπηρεσία θνητών. Η πρώτη φορά ήταν όταν μαζί με τον Ποσειδώνα, την Ήρα και την Αθηνά θέλησαν να πάρουν την εξουσία του Δία και γι' αυτό προσπάθησαν να τον δέσουν με τεράστιες σιδερένιες αλυσίδες και να τον κρεμάσουν στον ουράνιο θόλο. Η συνωμοσία όμως απέτυχε και η τιμωρία του Απόλλωνα ήταν να φυλάει τα κοπάδια του βασιλιά της Τροίας Λαομέδοντα, πάνω στις βουνοπλαγιές της Ίδης.
Ο Απόλλωνας πέρασε τη δοκιμασία του βοσκού και για δεύτερη φορά. Αυτό έγινε όταν ο Δίας κεραυνοβόλησε τον Ασκληπιό, γιατί είχε προοδεύσει τόσο πολύ στην ιατρική, ώστε κατόρθωνε να ανασταίνει νεκρούς. Ο Φοίβος πληγώθηκε από το θάνατο του γιου του και για να εκδικηθεί σημάδεψε με τα ολόχρυσα βέλη του πάνω από τον Όλυμπο τους Κύκλωπες που είχαν κατασκευάσει τον κεραυνό. Ο Δίας αγανακτισμένος πια από τη συμπεριφορά του Απόλλωνα θέλησε να φυλακίσει το γιο του στα ολοσκότεινα και αφιλόξενα Τάρταρα, στα έγκατα της μάνας Γαίας. Όμως η Λητώ τον παρακάλεσε να ελαφρύνει την ποινή του. Τότε μόνο ο Δίας υποχώρησε και διέταξε τον Απόλλωνα να μπει στην υπηρεσία του βασιλιά Άδμητου.
Ο Απόλλωνας ήταν γενικά ο θεός της μουσικής και της ποίησης. Γι' αυτό προέδρευε πάνω στον Ελικώνα, στους αγώνες των Μουσών. Επιπλέον, ήταν θεός και της μαντικής. Πίστευαν ότι εμπνέει τόσο τους μάντεις όσο και τους ποιητές. Επίσης ήταν θεός ποιμενικός που οι έρωτές του με τις Νύμφες και τους νέους που έγιναν λουλούδια τον συνέδεαν με τη βλάστηση και τη φύση. Ήταν ακόμη θεός πολεμιστής που με τα τόξα και τα ολόχρυσα βέλη του μπορούσε να στείλει από μακριά την εκδίκησή του.
Ο Απόλλωνας ήταν η προσωποποίηση του φωτός και του ήλιου αντιπροσωπεύοντας τις καλές τέχνες, τη μουσική και την ποίηση, που τόσο πολύ λάτρεψαν και καλλιέργησαν οι αρχαίοι Έλληνες. Γι’ αυτό υμνήθηκε με τον ακόλουθο ύμνο:
« Έλα, μακάριε, Παιάνα, Τιτυοφονιά, Φοίβε, Λυκωρέα,
Μεμφίτη, λαμπρότιμε, ιήφωνε, πλουτοδότη,
Χρυσόλυρε, προστάτη της σποράς και του οργώματος,
Πύθιε, Τιτάνα, Γρύνιε, Σμινθέα, Πυθοκτόνε,
Δελφικέ, μάντη, αγροτικέ, φωτοδότη θεέ, εράσμιε,
ένδοξε νέε, μουσηγέτη, χοροδημιουργέ, μακροβόλε,
τοξοσαϊτευτή, Βράγχιε και Διδυμέα, μακρορίχτη,
Λοξία, αγνέ, Δήλιε βασιλιά, με τον παντεπόπτη
ανθρωποφωτιστή οφθαλμό, χρυσόμαλλε,
που φανερώνεις καθάριες ρήσεις και χρησμούς•
με ευφρόσυνη ψυχή εισάκουσέ με που προσεύχομαι
για το λαό• γιατί εσύ τούτον ολόκληρο
τον απέραντο αιθέρα κοιτάς και την καλόμοιρη γη
από ψηλά, και μέσα στο σκοτάδι, στην ησυχία
της νύχτας, κάτω από τον έναστρο ουρανό τις ρίζες
κάτω από τη γη βλέπεις και κρατάς τα πέρατα
του κόσμου όλου• σε σένα βρίσκεται η αρχή και το τέλος
το μελλούμενο, αιώνια θαλερέ• εσύ ολόκληρο
το στερέωμα με την πολύβουη κιθάρα σου
κυβερνάς, όταν προχωράς στα τέρματα της νεάτης
και άλλοτε πάλι της υπάτης, κι άλλοτε
στη δωρική αρμονία ολόκληρο το στερέωμα ρυθμίζεις
και ορίζεις τα έμβια γένη, συνδέοντας με την αρμονία
την κοσμική μοίρα των ανθρώπων, σμίγοντας ίσο
μεταξύ τους μέρος χειμώνα και καλοκαιριού, με υπάτες
το χειμώνα και με νεάτες και το καλοκαίρι διαχωρίζοντας,
και με δωρική αρμονία το φρέσκο άνθος
της πολύποθης άνοιξης. Γι’ αυτό οι θνητοί σε αποκαλούν
με την επωνυμία βασιλιάς, Πάνας, θεός δικέρατος,
που στέλνεις των ανέμων τα σφυρίγματα• γι΄ αυτό
έχεις τη σφραγίδα τη διαπλαστική του κόσμου όλου•
εισάκουσέ με, μακάριε, και σώζε
τους μύστες με την ικέτιδα φωνή. » (Ορφικός Ύμνος 34, “Στον Απόλλωνα”)
Για τη συμβολή του Απόλλωνα στη μουσική ο Πλάτωνας αναφέρει: «Σε μας όμως οι θεοί μας χάρισαν την ρυθμική και αρμονική αίσθηση μαζί με την ηδονή, με την οποία μας παρακινούν και γίνονται χορηγοί μας, συνδυάζοντας με τραγούδια και χορούς το ένα με το άλλο και δίνοντας στους χορούς αυτό το όνομα που παράγεται φυσικά από τη χαρά, που αισθάνονται. Θέλετε, λοιπόν, να παραδεχτούμε πρώτα αυτό: ότι δηλαδή η πρώτη εκπαίδευση είναι έργο του Απόλλωνα και των Μουσών, ή όχι;» (Πλάτωνας, “Νόμοι”, Β΄, 6654a)
Στο θέμα της μουσικής ο Πρόκλος δίνει μια μεταφυσική διάσταση, συνδέοντας την με την εξελικτική τάση της φύσης. Έτσι ο Απόλλωνας συντελεί στην πνευματοποίηση της ύλης: «Ο Απόλλων με τη μουσική τελειοποιεί τα πάντα και επιστρέφει τα πάντα κινώντας τα όλα μαζί, όπως λέει ο Σωκράτης, και ανασύροντάς τα με την αρμονία και το ρυθμό προς τη νοητική αλήθεια και το εκεί φως.» (Πρόκλος, “Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας”, ς΄, 98)
Οι Σπαρτιάτες τον θεωρούσαν και νομοθέτη: «… στο δικό μας τόπο νομοθέτησε ο Δίας, και στη Σπάρτη, απ’ όπου κατάγεται ο φίλος μας, απ’ εδώ, νομίζω ότι πιστεύουν οι ίδιοι για νομοθέτη τον Απόλλωνα.» (Πλάτωνας, “Νόμοι”, Α΄, 624a). Έτσι ο μεγάλος νομοθέτης των Σπαρτιατών, ο Λυκούργος, νομοθέτησε εμπνεόμενος από τον Απόλλωνα: «… και θέλω ακόμη και τώρα να εξετάσουμε πως όλα τα παραπάνω υπάρχουν στους νόμους που αποδίδονται στον Δία και στον Πύθιο Απόλλωνα, που τους νομοθέτησαν ο Μίνως και ο Λυκούργος…» (Πλάτωνας, “Νόμοι”, Α΄, 632d)
Σχετικά με την μαντική ο Πλούταρχος αναφέρει: «Ο αγαπητός μας Απόλλωνας τις απορίες που αφορούν τη ζωή μας μοιάζει να τις γιατρεύει και να τις διαλύει δίνοντας χρησμό σ’ εκείνους που ζητούν τη συμβουλή του. Τις απορίες, όμως, που αφορούν τη λογική ο ίδιος τις διεγείρει και τις προβάλλει στο κομμάτι της ψυχής που από τη φύση του κλίνει προς τη φιλοσοφία, εμπνέοντάς του μια όρεξη που οδηγεί προς την αλήθεια…» (Πλούταρχος, “Περί του Ει του εν Δελφοίς”, 384E- F). Όπως αναφέρει ο συγγραφέας, ο θεός αγαπάει την αλήθεια: «Επειδή, λοιπόν, η φιλοσοφία σχετίζεται με την αλήθεια και φως της αλήθειας είναι η απόδειξη και αρχή της απόδειξης είναι ο υποθετικός λόγος, είναι εύλογο που η δύναμη, η οποία συνέχει και παράγει τον υποθετικό λόγο, αφιερώθηκε από άνδρες σοφούς στο θεό που προ πάντων αγαπά την αλήθεια. Ο θεός είναι και μάντης και η μαντική τέχνη εξάγει συμπεράσματα για το μέλλον με βάση τα παρόν ή τα παρελθόντα. Γιατί κανενός πράγματος η γέννηση δεν είναι δίχως αιτία ούτε δίχως λογική η πρόγνωσή του.» (Πλούταρχος, “Περί του Ει του εν Δελφοίς”, 387Α- Β). Αναγνωρίζοντας τη σύνδεση του θεού με το φως, ο μύστης Πλούταρχος μας λέει: «Ακούμε από τους θεολόγους, άλλοτε σε ποιητικό και άλλοτε σε πεζό λόγο, να υμνούν και να λεν ότι ο θεός είναι εκ φύσεως άφθαρτος και αιώνιος, υφίσταται όμως μεταβολές του εαυτού του εξαιτίας ενός σχεδίου και μιας εντολής από τη μοίρα. Άλλοτε, λοιπόν, καίει τη φύση του στη φωτιά (*16), εξομοιώνοντας τα πάντα με τα πάντα, άλλοτε όμως, υφιστάμενος κάθε είδους διαφοροποιήσεις στη μορφή, τα πάθη και τις δυνάμεις του, όπως γίνεται και τώρα, αποκαλείται κόσμος, σύμφωνα με το γνωστό του όνομα. Οι πιο σοφοί, όμως, θέλοντας να κρύψουν την αλήθεια απ’ το πλήθος, ονομάζουν τη μεταβολή του θεού σε φωτιά “Απόλλωνα” εξαιτίας της μοναδικότητάς του, και “Φοίβο” εξαιτίας της καθαρότητας και της αγνότητάς του.» (Πλούταρχος, “Περί του Ει του εν Δελφοίς”, 388F- 389A)
Θεολογικά για τους αρχαίους Έλληνες η μαντική ιδιότητα του Απόλλωνα έχει ως σκοπό την ανάδυση στο φως της αλήθειας των θεών και την αποκάλυψη των άρρητων στους έτοιμους ψυχικά από τους ανθρώπους να λάβουν μια δόση απ’ αυτά: «Μέσα, λοιπόν, στην ηλιακή τριάδα, η πρώτη μονάδα αποκαλύπτει το νοητικό φως και το αναγγέλλει σε όλα τα κατώτερα και γεμίζει τα πάντα με την καθολική αλήθεια και τα ανεβάζει στον νου των θεών, πράγμα το οποίο το αναφέραμε και ως έργο της μαντικής ιδιότητας του Απόλλωνα, δηλαδή να φέρει στο φως την αλήθεια που βρίσκεται στους ίδιους τους θεούς και να κάνει το άγνωστο γνωστό στα κατώτερα.» (Πρόκλος, “Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας”, ς΄, 61)
Ο Απόλλωνας έλαβε μέρος στη Γιγαντομαχία στο πλευρό του πατέρα του Δία. Επίσης συμμετείχε στον Τρωικό πόλεμο και ήταν πάντοτε με το μέρος των Τρώων. Ακόμη συνέβαλε στην ολοκλήρωση της Αργοναυτικής εκστρατείας βοηθώντας τον Ιάσονα να φτάσει στη μαγική χώρα του Αιήτη.

Δεν υπάρχουν σχόλια: