Ο περίφημος εφευρέτης Δαίδαλος

[[ δαμ- ων ]]

Α΄ μέρος

Ο Δαίδαλος ήταν ο θαυμαστότερος αρχιτέκτονας, γλύπτης και ο πιο επινοητικός εφευρέτης πάμπολλων κατασκευών και μηχανισμών που έχει να μας παρουσιάζει ο αρχαίος κόσμος. Θεωρείται ο κατασκευαστής πολλών έξοχων έργων κι ο εφευρέτης της μεγάλης πλαστικής, την οποία απελευθέρωσε από την σχηματικότητα και την ακινησία. Το όνομά του συνδέεται με την Αθήνα και την Κρήτη πρώτιστα, αλλά και με την Σικελία. Ας δούμε τον μύθο του:

Ο έξοχος τεχνίτης γεννήθηκε στην Αθήνα. Πατέρας του ήταν ο Μητίονας, γιος του Ερεχθέα, και μητέρα του η Ιφινόη. Κατ’ άλλους ήταν γιος του Ευπαλάμου και της Αλκίππης ή της Φρασιμήδης (*1). Η φύση τον προίκισε με περίσσια ευφυϊα και εφευρετικότητα. Έτσι επιδόθηκε στην αρχιτεκτονική και την αγαλαματοποιία. Ήταν τόσο επιδέξιος, που λεγόταν πως έμαθε τις τέχνες από την ίδια την Παλλάδα Αθηνά. Κι άλλοι λέγαν πως τις θαυμαστές ικανότητές του τις χρωστούσε στον μακρινό του πρόγονο τον Ήφαιστο, που ήταν ο καλύτερος κατεργαστής των μετάλλων.

Αυτός πρώτος δοκίμασε να κάνει αγάλματα για τους αθάνατους θεούς. Και τα ’καμε τόσο ωραία που νόμισες πως οι Ολύμπιοι είχαν κατέβει δίπλα στους θνητούς. Για το σκοπό αυτό είχε επινοήσει πολλά εργαλεία και μηχανήματα και είχα αναπτύξει τόσο πολύ την τεχνική του που θαρρούσες ότι τα αγάλματα ήσαν ζωντανά, έτοιμα να φύγουν. Λένε πως κάποια απ’ αυτά κινούνταν και πως τα ’δεναν για να μη φύγουν. Μέχρι την εποχή του οι γλύπτες έκαναν τα αγάλματα με κλειστά μάτια και τα χέρια να είναι ίσια κάτω κολλημένα στα πλευρά τους. Ο Δαίδαλος τα έφτιαξε με ανοιχτά τα μάτια και τα άκρα να μην είναι κολλημένα, οπότε θαρρούσες πως κουνούν χέρια και πόδια. Στο εργαστήρι του είχε πλήθος από παραγιούς και τεχνίτες, που δούλευαν κάτω από την επίβλεψή του.

Η συνέχεια >>> εδώ …

Μα και οι ζηλευτοί άνθρωποι έχουν τις άσχημες στιγμές τους, έχουν τις αδυναμίες τους. Δίπλα του εργαζόταν ο ανιψιός του Τάλος, γιος της αδελφής του Πέρδικας. Φαίνεται πως ήταν χαρακτηριστικό της οικογένειας η επινοητικότητα και ο μαθητευόμενος ανιψιός έδειχνε πως θα ξεπερνούσε τον θείο του και δάσκαλό του. Αν και ήταν παιδαρούδι κατασκεύασε τον κεραμικό τροχό, επινόησε τον διαβήτη και σοφίστηκε την κατασκευή του πριονιού. Πώς έγινε αυτό; Μια μέρα στην εξοχή βρήκε το κεφάλι ενός ψόφιου φιδιού. Πήρε τη σιαγόνα του και με τα δόντια της έκοψε ένα κλαδάκι. Κάποιοι λένε πως την ιδέα του την έδωσε η ραχοκοκαλιά ενός ψαριού. Αυτά τα επιτεύγματα του άγουρου ακόμη νέου έκαναν τον Δαίδαλο να κυριευτεί από ανείπωτη ζήλια. Για να μην τον ξεπεράσει σκέφτηκε να τον βγάλει από τη μέση. Έτσι κάποια μέρα κάλεσε τον ανιψιό ν’ ανέβουν στην Ακρόπολη για να του δείξει, τάχα, κάτι που ήθελε για τη δουλειά τους. Σαν έφτασαν στην άκρη του τείχους, του έδωσε με μίσος μια σπρωξιά κι ο άτυχος Τάλος γκρεμίστηκε, ξεψυχώντας πάνω στους μυτερούς βράχους.

Έτρεξε ο φονιάς θείος στο βράχο που είχε αφήσει τη στερνή πνοή ο νέος, έσυρε το κουφάρι σε μια κοιλότητα και βάλθηκε να ρίχνει χώμα να το θάψει. Για κακή του τύχη, γιατί οι θεοί δε στέργουν το κακό, κάποιοι περαστικοί τον είδαν να κουβαλάει χώμα κι αναρωτήθηκαν σαν τι να μαστορεύει ο ονομαστός τεχνίτης. Πλησίασαν από περιέργεια και τον ρώτησαν με τι καταπιάνεται. Αυτός τους απάντησε πως σκέπαζε ένα μεγάλο φίδι. Σαν πρόσεξαν το σωρό, αντί να δουν την ουρά του ερπετού, είδαν λίγο νε εξέχει το ένα ποδάρι του αγοριού. Έτσι ξεσκεπάστηκε το φονικό κι ο θαυμαστός αρχιτέκτονας και τεχνίτης κατηγορήθηκε για φόνο.

Σαν έμαθε τον θάνατο του αγαπημένου γιου της η Πέρδικα κρεμάστηκε από τη λύπη της, μη αντέχοντας τον απροσδόκητο χαμό. Όσο για τον Δαίδαλο, καταδικάστηκε στον Άρειο Πάγο να εγκαταλείψει για πάντα την Αθήνα. Έτσι ο μεγάλος αγαλματοποιός και πολυτεχνίτης πήρε το δρόμο της ξενιτιάς, έχοντας συντροφιά τον πιστό του μαθητή Ένδοιο.

Πρώτα πήγε σ’ έναν κοντινό δήμο. Από σεβασμό προς το πρόσωπό του οι κάτοικοι του δήμου ονομάστηκαν Δαιδαλίδες (*2). Όμως το μέρος αυτό ήταν μικρό, δεν τον χώραγε για να μεγαλουργήσει. Γι’ αυτό κίνησε για την Αίγυπτο. Εκεί κατασκεύασε τα προπύλαια της Μέμφιδας και μια πολύπλοκη κατασκευή (= δαιδαλώδη κατασκευή ), τον πρώτο του λαβύρινθο. Μετά κατέληξε στο μεγάλο νησί την Κρήτη, όπου πολύ πιο μπροστά είχε φτάσει το όνομά του. Εκεί βρήκε καταφυγή στο παλάτι του βασιλιά Μίνωα, όπου συνέχισε το έργο του. Ήταν η εποχή, που ο μεγάλος θαλασσοκράτορας της Μεσογείου είχε εδραιώσει την εξουσία του και οι άνθρωποι ζούσαν πια ειρηνικά, χαίρονταν τα πλούτη τους και είχαν όλα τα καλά. Αμέσως ο τεχνίτης από την Αθήνα κέρδισε την εμπιστοσύνη και την φιλία του θαλασσοκράτορα. Ο Μίνωας απλόχερα ξόδεψε πολύ από το χρυσάφι που είχε η αυτοκρατορία του για να μπορέσει ο ονομαστός αρχιτέκτονας να φτιάξει τα ομορφότερα κτίσματα και να στολίσει τη Μεγαλόνησο με τα πιο περίτεχνα καλλιτεχνήματα. Με την ενθάρρυνση του ρήγα της Μεσογείου ο Δαίδαλος έχτισε τα περίφημα παλάτια με τις πολυτελείς αίθουσες, τα θαυμάσια λουτρά, το μαρμαρένιο χοροστάσι, όπου η βασιλοκόρη Αριάδνη χόρευε με τις φίλες της πηδώντας πάνω στις ράχες των ταύρων, κι όλα αυτά τα στόλισε με αγάλματα, που ήσαν σαν ζωντανά, και περίτεχνους βωμούς. Έφτιαξε και τον Λαβύρινθο, ένα χτίσμα στα υπόγεια του παλατιού με πολλούς διαδρόμους κι από τομες στροφές, όπου κάποιος έμπαινε εύκολα, μα χανόταν στους διαδρόμους που πουθενά δεν οδηγούσαν κι έτσι δεν μπορούσε να βρει την έξοδο. Εκεί ο βασιλιάς έκλεινε τους εχθρούς του για να χαθούν μια για πάντα από την επιφάνεια της γης. Εκεί είχε κλείσει και τον Μινώταυρο, που τον έτρεφε με αίμα ανθρώπινο.

Στον μεγάλο τεχνίτη ο βασιλιάς έδωσε μια πανώρια σκλάβα, τη Ναύκρατη, από την οποία απόχτησε έναν γιο, τον Ίκαρο. Μα πάνω στη γέννα, η σκλάβα που αγαπούσε πολύ ο Δαίδαλος, πέθανε. Έτσι ο Δαίδαλος μεγάλωσε με περίσσεια φροντίδα τον γιο του, ο οποίος δίπλα του έμαθε όλα τα μυστικά της τέχνης του. Και τότε ήταν που η ρήγισσα Πασιφάη τον παρακάλεσε να της φτιάξει ένα παράξενο κατασκεύασμα, μια ξύλινη δαμάλα. Αυτό το κατασκεύασμα προξένησε πολλά δεινά στο παλάτι κι έφερε μεγάλη αναστάτωση. Αλλά ποια ήταν η αρχή του κακού;

Όλα ξεκίνησαν όταν πέθανε ο θετός πατέρας των τριών παιδιών της Ευρώπης από τον Δία, του Μίνωα, του Ραδάμανθυ και το Σαρπηδόνα, ο Αστέριος που δεν είχε αφήσει διάδοχό του. Τα τρία αδέλφια τσακώνοντας για το ποιος θα ανέβει στο θρόνο. Ο Μίνωας ισχυριζόταν πως ήταν θέληση του πατέρα τους να γίνει αυτός ρήγας στο νησί, μα οι άλλοι δεν το παραδέχονταν. Τότε ο Μίνωας τους είπε πως έστεργαν όλοι οι θεοί να γίνει αυτός βασιλιάς και για να αποδείξουν θα έκαναν ό,τι αυτός τους ζητούσε. Προσευχήθηκε στον Ποσειδώνα να του στείλει έναν ταύρο ,που θα ξεπρόβαλε από την θάλασσα, για να τον θυσιάσει. Και να το θαύμα, από της θάλασσας τα κύματα ξεπήδησε ένας ολόλευκος ταύρος που οι άνθρωποι δεν είχαν ξαναδεί ομορφότερο. Κι ο ίδιος ο Μίνωας θαμπώθηκε από τη θωριά του ταύρου. Έτσι ο Μίνωας έγινε ρήγας του νησιού. Πήρε για γυναίκα την Πασιφάη, την κόρη του Ήλιου και της Περσηίδας.

Ο ρήγας λιμπίστηκε τον ταύρο και δεν τον θυσίασε. Αντί αυτού θυσίασε κάποιον άλλον, ωραίο κι αυτόν, μα όχι σαν τον θεόσταλτο. Το ταύρο που του έστειλε ο θεός τον κράτησε στα κοπάδια του, τον έστειλε στα λιβάδια του κι ήταν καμάρι των κοπαδιών και επιβήτορας στις αγελάδες του.

Χολώθηκε ο Ποσειδώνας από του Μίνωα την ασέβεια και θέλησε να τον τιμωρήσει. Ζήτησε τη βοήθεια της Αφροδίτης, που έκανε τη ρήγισσα να νιώσει παράφορο έρωτα για το πανώριο ταύρο. Κάποιοι λένε πως η θεά ενέπνευσε τον αφύσικο έρωτα στην Πασιφάη γιατί αυτή παραμέλησε τη λατρεία της. Η βασίλισσα ήταν σε παραζάλη και η φούντωση της έκαιγε τα σπλάχνα. Στο μυαλό της ήταν καρφωμένη η σκέψη να χαρεί τον έρωτα του ταύρου. Δεν έβρισκε αναπαμό, τα βράδια το μόνο όνειρο που έβλεπε ήταν το αφύσικο και παράφορο σμίξιμό της με το όμορφο ζώο, το δώρο του θεού στον άντρα της.

Κατέφυγε στη βοήθεια του Δαίδαλου, από τον οποίο ζήτησε να φτιάξει το ομοίωμα μιας αγελάδας, που να ήταν κούφια. Πλούσια δώρα και μπόλικο χρυσάφι θα ήταν η αμοιβή του. Έτσι ο Αθηναίος τεχνίτης κατασκεύασε μια ξύλινη δαμάλα, την οποία έντυσε με δέρμα αγελάδας. Ήταν τόσο τέλεια, που ξεγελούσε ακόμα κι άνθρωπο. Με ρόδες την μετέφερε στο λιβάδι που βοσκούσε ο ταύρος του Ποσειδώνα. Αφού έδιωξε όλη την ακολουθία της η ρήγισσα, μπήκε μέσα στην κούφια δαμάλα κι εκεί κρυμμένη περίμενε τον ταύρο. Ο ταύρος πλησίασε την ξύλινη δαμάλα, που ήταν σαν ζωντανή κι ενώθηκε μαζί της. Από το αφύσικο σμίξιμο η Πασιφάη γέννησε τον Μινώταυρο, ένα τέρας με σώμα ανθρώπου και κεφάλι ταύρου. Το τέρας μεγάλωσε γοργά κι έγινε ο τρόμος του νησιού, γι’ αυτό ο Μίνωας τον έκλεισε στον λαβύρινθο. Στους σκοτεινούς κι υγρούς διαδρόμους ήταν η κατοικία του και η τροφή του τρυφερές παρθένες κι αμούστακα παλικάρια.

Δεν μπορούσε να χωρέσει του Μίνωα το μυαλό αυτό το σμίξιμο. Θέλησε να τιμωρήσει τη κυρά του παλατιού για το μόλεμα του γάμου τους και διέταξε να την κλείσουν σε μια σκοτεινή αίθουσα του λαβύρινθου. Μα και ο Δαίδαλος πλήρωσε για την παράξενη βοήθεια στη ρήγισσα. Η αντιπληρωμή του ήταν να κλειστεί κι αυτός μαζί με τον Ίκαρο, το γιο του, σε ανήλιαγο κελί μέσα στο ίδιο το παράξενο κατασκεύασμα του, τον λαβύρινθο (*3). Εκεί σκαρφίστηκε το πανούργο μυαλό του έναν πρωτοφανή τρόπο απόδρασης. Είχε δει τα πουλιά να πετούν λεύτερα και να πηγαίνουν σ’ όποιο τόπο επιθυμούσαν. Αυτό θα έκανε κι ο πολυμήχανος τεχνίτης. Μάζεψε, λοιπόν, φτερά από μεγάλα πετούμενα, τα συναρμολόγησε κολλώντας τα με κερί κι έκανε φτερούγες πιότερο μεγάλες κι από αϊτού. Σαν αποτελείωσε το έργο του, στέριωσε δύο στους ώμους του γιου του και δύο στους δικούς του. Έτσι πετώντας δραπέτευσαν (*4) από το θαλασσόζωστο νησί της Κρήτης. Πετώντας χαίρονταν την ελευθερία και το καθρέφτισμα του χρυσαφένιου ήλιου στη γαλάζια θάλασσα με τα πολλά νησιά. Ο Δαίδαλος είχε συμβουλέψει τον Ίκαρο να μην πετάει χαμηλά και η αρμύρα ξεκολλήσει τα φτερά, μα ούτε και πολύ ψηλά κι ο ήλιος λιώσει το κερί. Το παλληκάρι αψήφησε τα λόγια του πατέρα και στη ξέφρενη χαρά του πετάγματος πήγε πολύ ψηλά, όπου ο ήλιος έλιωσε το κερί διαλύοντας τις φτερούγες και το άμυαλο παλληκάρι έπεσε και χάθηκε στου πελάγου τα νερά. Από τότε αυτή η θάλασσα πήρε το όνομά του κι ονομάστηκε Ικάριο πέλαγος.

Με πόνο, από το χαμό του γιου του, ο Δαίδαλος συνέχισε, μόνος πια, το πέταγμά του, κι έφτασε πρώτα στην Κύμη, όπου κατασκεύασε ναό προς τιμήν του Απόλλωνα. Μετά πήγε στην Σικελία. Εκεί κατέφυγε στο παλάτι του βασιλιά Κώκαλου. Στη Σικελία συνέχισε το δημιουργικό του έργο. Ο πολυτάλαντος τεχνίτης άφησε πολλά έργα που για αιώνες τα θαύμαζαν οι άνθρωποι. Έτσι έφτιαξε την τεχνική λίμνη στα σικελικά Μέγαρα, δίνοντας άφθονο νερό στους κατοίκους του νησιού. Έκανε την απόρθητη ακρόπολη στην Κάμικο με πολύ στενή κι απότομη ανάβαση, ώστε να μπορούν να την φυλάγουν μόνο τρεις ή τέσσερις στρατιώτες. Εκεί ο βασιλιάς είχε το παλάτι και όλους τους θησαυρούς του. Σε μια σπηλιά έφτιαξε ένα θεραπευτήριο. Στο κέντρο της έκαιγε μια σιγανή φωτιά και γύρω της μαζεύονταν οι ασθενείς χωρίς να καίγονται και να αισθάνονται άσχημα. Εκεί ίδρωναν και με τον ιδρώτα έφευγαν οι τοξίνες των παθήσεων και γίνονταν καλά. Αργότερα τείχισε τον Ακράγαντα και στον Έρκυνα κατασκεύασε το ναό της Αφροδίτης . Έκανε κι άλλες πολλές κατασκευές βοηθώντας τους ανθρώπους.

Έτσι βαθιά στη μνήμη των ανθρώπων έμεινε ο Δαίδαλος για τα πολλά και πρωτότυπα έργα του που ωφέλησαν τους ανθρώπους και τους έκαναν να μιλούν με θαυμασμό για αιώνες γι’ αυτά. Ακόμη και σήμερα το όνομά του είναι παγκόσμια γνωστό και θεωρείται σαν ο μεγαλύτερος κατασκευαστής έργων και επινοητής εργαλείων και μηχανών.

Ο Όμηρος, όταν περιγράφει την ασπίδα, που ο κουτσοπόδαρος θεός- τεχνίτης, ο Ήφαιστος έφτιαξε για τον Αχιλλέα, αναφέρει πως πάνω σ’ αυτήν σκάλισε και μια θαυμαστή κατασκευή του Δαίδαλου. Λέει ο θείος Όμηρος:

« Ο ξακουστός στραβοπόδης έκαμε χοροστάσι

παρόμοιο μ’ ό,τι στην Κνωσό την πλατιά είχε φτιάξει

για την ομορφοπλέξουδη ο Δαίδαλος Αριάδνη.

Κόρες ακριβοβαγόραστες κι αγόρια είχαν στήσει

χορό και όλοι χόρευαν πιασμένοι απ’ τα χέρια.

Αυτές είχαν φορέματα λινά, αυτοί χιτώνες

καλόγνεστους που γυάλιζαν με λάδι ποτισμένοι.

Φορούσαν όμορφα αυτές στεφάνια, χρυσά είχαν

μαχαίρια αυτοί που κρέμονταν από λουριά ασημένια. » ( Όμηρος, “Ιλιάδα”, ραψ. Σ΄ 590-598 )

Σχόλια:

• Τα έργα του Δαίδαλου ήσαν τέλεια. Ο Απολλόδωρος μας αναφέρει ότι το σώμα του νεκρού Ίκαρου βρήκε ο Ηρακλής, ο οποίος το έθαψε στο νησί, που πρώτα λεγόταν Δολίχη και από αυτή την ταφή το μετονόμασε σε Ικαρία. Γράφει, λοιπόν: « Όταν έφτασε ( ο Ηρακλής ) στη νήσο Δολίχη, όπου είδε το σώμα του ϊκαρου να παρασύρεται στον γιαλό, τον έθαψε και μετονόμασε το νησί από Δολίχη σε Ικαρία. Για αντάλλαγμα ο Δαίδαλος έφτιαξε στην Πίσα ένα ομοίωμα του Ηρακλή• αυτό από άγνοια το χτύπησε ο Ηρακλής μια νύχτα με πέτρα, παίρνοντάς το για ζωντανό » ( Απολλόδωρος, “Βιβλιοθήκη Β‘”, VI 3 ). Το τεχνούργημα του Δαίδαλου ήταν τόσο τέλειο, ώστε « Ηρακλής λίθω βαλών ως έμπνουν έπληξε ». Αυτό το απόσπασμα δηλώνει την αρτιότητα και το μέγεθος της τέχνης του Δαίδαλου.

Πιστεύεται πως ο Ίκαρος ήταν παλαιός ηλιακός θεός, αντίστοιχος του Φαέθοντα και του Εωσφόρου. Όταν τέτοιοι παλαιοί ηλιακοί θεοί αντικαταστάθηκαν από νεότερους παρόμοιους ηλιακούς θεούς, φρόντισε η νεότερη ηλιολατρική θεολογία να υποβαθμίσει τους πρότερους θεούς σε ήρωες και να πλάσει μύθους για την πτώση τους σαν ανυπακοή που προκάλεσε την οργή του θεού. Αυτό φαίνεται στην ελληνική μυθολογία από τον Δία που με τον κεραυνό του συντρίβει τον Φαέθοντα, αλλά και από τον βιβλικό Θεό που γκρεμίζει στην άβυσσο τον Εωσφόρο. Η μυθοπλασία του ενταφιασμού του Ίκαρου από τον Ηρακλή, υπονοεί την αντικατάσταση του παλαιού ηλιακού θεού Ίκαρου από τον νεότερο ηλιακό θεό Ηρακλή. H αναφορά στην Ικαρία υποδηλώνει πιθανόν πως στο νησί υπήρχε μεγάλο λατρευτικό κέντρο του Ίκαρου, ανάλογο μ’ αυτό που υπήρχε στη Ρόδο για τον Ήλιο και στην Δήλο για τον Απόλλωνα.

Σχετικά με την εφευρετικότητα και την εξυπνάδα του Δαίδαλου, ο Απολλόδωρος σε άλλο σημείο αναφέρει ότι ο Μίνωας μετά την δραπέτευση του Δαίδαλου από την Κρήτη τον καταδίωκε. Γνωρίζοντας πόσο έξυπνος ήταν ο Αθηναίος τεχνίτης και πως θα κρυβόταν επιμελώς, ο θαλασσοκράτορας σοφίστηκε ένα τέχνασμα να τον αποκαλύψει. Ας αφήσουμε τον Απολλόδωρο να κάνει την αφήγηση: « Ο Δαίδαλος έφτασε σώος στην Κάμικο της Σικελίας. Ο Μίνωας καταδίωκε τον Δαίδαλο και σε κάθε χώρα που έψαχνε έφερνε ένα κέλυφος σαλιγκαριού και υποσχόταν ότι θα δώσει μεγάλη αμοιβή σε αυτόν που θα περνούσε μια κλωστή μέσα από το κέλυφος, νομίζοντας ότι με αυτό τον τρόπο θα βρει τον Δαίδαλο. Όταν πήγε στην Κάμικο της Σικελίας, στην αυλή του Κώκαλου, όπου κρυβόταν ο Δαίδαλος, του δείχνει το κέλυφος. Εκείνος, παίρνοντάς το, υποσχέθηκε πως θα το περάσει και το έδωσε στον Δαίδαλο. Εκείνος έδεσε την κλωστή σ’ ένα μυρμήγκι και, αφού έκανε μια τρύπα στο κέλυφος, άφησε το μυρμήγκι να περάσει διαμέσου του. Μόλις ο Μίνωας πήρε την κλωστή περασμένη, κατάλαβε ότι ο Δαίδαλος ήταν στον Κώκαλο και αμέσως απαίτησε την παράδοσή του….» ( Απολλόδωρος, “Βιβλιοθήκης Επιτομή” I’ 14-15 )

Φαίνεται πως μόνον ο κατασκευαστής του Λαβύρινθου, ο Δαίδαλος, ήταν σε θέση να βρει πως θα μπορούσε να περάσει μια κλωστή από τους δαιδαλώσεις διαδρόμους του σαλιγκαριού. Οι Έλληνες μυθοπλάστες ήσαν ευφυείς, όπως κι ο Αθηναίος αρχιτέκτονας.

• Πάρα πολλοί συγγραφείς, τόσο της αρχαιότητας όσο και των μεταγενέστερων χρόνων ( ακόμη και των βυζαντινών ) ασχολήθηκαν με τον μύθο του Δαίδαλου. Παραθέτουμε δυο μικρά αποσπάσματα:

« Δαίδαλον γαρ συν Ικάρω τω παιδί καθείρξε Μίνως εν τω Λαβυρίνθω, δι’ όπερ ειργάσατο μύσος επί τω της Πασιφάης έρωτι τω προς τον ταύρον. Ο πτερά κατασκευάσας εαυτώ και τω παιδί εξήλθε του Λαβυρίνθου, και αναπτάμενος έφυγε συν Ικάρω. » ( Ζηνόβιος, IV 92 )

Στο επόμενο δίνεται μια άλλη εκδοχή του μύθου:

« εν οις χρόνοις ήσαν ο Δαίδαλος και ο Ίκαρος, θρυλούμενοι λενεκεν της Πασιφάης, γυναικός του Μίνωος βασιλέως και του Ταύρου του νοταρίου αυτής• εξ ου έτεκε μοιχευθείσα υιόν τον κληθέντα Μινώταυρον, μεσάσαντος τη μοιχεία της πορνείας του Δαιδάλου και του Ικάρου. ο δε Μίνωος βασιλεύς την Πασιφάην αποκλείσας εν τω κουβουκλείω μετά δύο δουλίδων παρείχεν αυτή τροφήν, και είασεν αυτήν εκεί, μηκέτι εωρακώς αυτήν. και εκείνη θλιβομένη, ως λυθείσα της βασιλικής αξίας, νόσω βληθείσα ετελεύτα• ο δε Δαίδαλος και ο Ίκαρος εφονεύθησαν• ο μεν Ίκαρος φεύγων της φρουράς, ως πλέει, εποντίσθη, ο δε Δαίδαλος εσφάγη. Περί δε της Πασιφάης εξέθετο δράμα ο Ευριπίδης ο ποιητής. » ( Ιωαν. Μαλάλας, “Χρονογραφία” )

• Το όνομα του Δαίδαλου συνδέεται με τον βασιλιά της Κρήτης Μίνωα, που θεωρείται μεγάλος εκπολιτιστής και νομοθέτης. Ας δούμε ένα μέρος του μύθου του ξακουστού βασιλιά και θαλασσοκράτορα:

[[Όταν ο Μίνωας έγινε βασιλιάς, πρώτη φροντίδα ήταν να συνενώσει όλες τις φυλές της Κρήτης και να δημιουργήσει μια μεγάλη δύναμη. Για να κυβερνήσει ευκολότερα το μεγάλο του κράτος, το χώρισε σε τρεις περιφέρειες. Στη διοίκηση όρισε σαν αντιπρόσωπό του τον αδελφό του Ραδάμανθυ, τον οποίο ο ίδιος δίδαξε να είναι κριτής στις διαφορές των ανθρώπων και ν’ αποδίδει δικαιοσύνη, αλλά και να εποπτεύει για την εφαρμογή του νόμου, στην πρωτεύουσα του κράτους Κνωσό. Στην υπόλοιπη χώρα όρισε τον Τάλο. Ενενήντα πόλεις, όμορφες και μεγάλες, είχε η Κρήτη στην εποχή του, όπου οι κάτοικοι ζούσαν ειρηνικά και πολιτισμένα, με πλούτο κι εκπαίδευση. Μα η ομορφότερη και πλουσιότερη ήταν η Κνωσός και καμιά πόλη σ’ όλη τη Μεσόγειο δεν την ξεπερνούσε σε μεγαλοσύνη.

Ο Μίνωας θέσπιζε τους νόμους, όντας μέγας νομοθέτης. Ιστορούν πως ο βασιλιάς κάθε ενιά χρόνια κατάμονος ανέβαινε της πλαγιές της Ίδας κι εκεί εύρισκε καταφύγιο στο ιερό σπήλαιο του πατέρα του, του κεραυνόχαρου Δία. Στο σπήλαιο έμενε σχεδόν ολάκαιρο χρόνο, όπου συμβουλευόταν τον αθάνατο πατέρα του πώς να διοικήση καλύτερα τους θνητούς υπηκόους του. Ο νεφελοστιβάκτης Κρονίδης του υπαγόρευε πολλές φορές τους νόμους, που ο Μίνωας έγραφε. Ο πατέρας έδειχνε μεγάλη φροντίδα για τον γιο και ο ίδιος σαν δάσκαλος φρόντιζε για τη μόρφωσή του, ώστε να μάθει με τέχνη και σύνεση να κυβερνά τους ανθρώπους. Έτσι κάθε ενιά χρόνια ανανεώνονταν ή αναθεωρούνταν οι νόμοι από τον ίδιο τον Δία στην Κρήτη, όπου επικρατούσε άκρα δικαιοσύνη.

Με την καθοδήγηση του σοφού βασιλιά οι κάτοικοι της Κρήτης ναυπήγησαν γοργοτάξιδα και γερά σκαριά, δημιουργώντας έναν ακαταμάχητο στόλο, που κυριάρχησε στα παράλια της Μεσογείου. Καθάρισε τα παράλια από τους αιμοδιψείς πειρατές και τις άγριες φυλές, φέρνοντας την ειρήνη και την πρόδο στους κατοίκους των νησιών του Αιγαίου, στα παράλια της Μ. Ασίας και στον Ελλαδικό χώρο. Οι κάτοικοι ξέχασαν τους πολέμους και τους κίνδυνους, απόχτησαν σιγουριά και γαλήνη, ανάπτυξαν τις τέχνες και το εμπόριο ζώντας ευτυχισμένα. ]]

Ο βασιλιάς ευτύχισε να έχει κοντά του περίφημο τεχνίτη από την Αθήνα, τον Δαίδαλο, που στόλισε τις πόλεις του με θαυμάσια έργα. Έτσι όταν ο Αβραάμ έψαχνε για βοσκοτόπια και πηγάδια και οι βοσκοί του μάλωναν γι’ αυτά, στην Κρήτη και στον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο μεγαλουργούσαν ζώντας ειρηνικά!

O Πλάτωνας σ’ ένα μικρό έργο του με τίτλο “Μίνως”, τονίζει το μεγάλο νομοθετικό έργο του βασιλιά της Κρήτης. Θα παραθέσουμε κάποια αποσπάσματα, στα οποία καταδεικνύεται ο σεβασμός του Σωκράτη, αν και ήταν Αθηναίος, απέναντι στον Κρητικό βασιλιά:

« δια ταύτά φημ’ εγώ Μίνων απάντων μάλιστα υπό Ομήρου εγκωμιάσθαι. το γαρ Διός όντα παίδα μόνον υπό Διός πεπαιδεύσθαι ουκ έχει υπερβολήν επαίνου…»

[ Γι’ αυτό κι εγώ λέω ότι ο Όμηρος έχει εγκωμιάσει περισσότερο απ’ όλους τους άλλους. Εξάλλου το γεγονός ότι ο Δίας μόνο αυτό από τα παιδιά του εκπαίδευσε είναι έπαινος ανυπέρβλητος- γιατί αυτό σημαίνει ο στίχος: « βασίλευε, ο κάθε εννιά χρόνια συνομιλητής του μεγάλου Δία », ότι δηλαδή ο Μίνωας συντρόφευε τον Δία. Γιατί οι όαροι (*5) είναι οι λόγοι και οαριστής ο σύντροφός του στη συζήτηση. Πήγαινε λοιπόν ο Μίνωας κάθε εννιά χρόνια κι έμενε ένα χρόνο στη σπηλιά του Δία, από τη μία για να μάθει και από την άλλη για να δείξει τι είχε μάθει από τον Δία την προηγούμενη φορά…

Αλλά και ο Ραδάμανθυς ήταν καλός άντρας• γιατί είχε εκπαιδευτεί από τον Μίνωα. Ωστόσο δεν είχε μάθει ολόκληρη τη βασιλική τέχνη αλλά ένα δευτερεύον μέρος της, όσο χρειαζόταν για να επιστατεί στα δικαστήρια• ως εκ τούτου απέκτησε τη φήμη του καλού δικαστή. Ο Μίνωας τον χρησιμοποιούσε ως φύλακα των νόμων στην πόλη, ενώ στην υπόλοιπη Κρήτη τον Τάλω. Ο Τάλως λοιπόν επισκεπτόταν τρεις φορές τον χρόνο τα χωριά, επιβλέποντας την τήρηση των νόμων σε αυτά, έχοντας γραμμένους τους νόμους σε χάλκινους πίνακες, απ’ όπου πήρε και την ονομασία χάλκινος. Ο Ησίοδος επίσης λέει για τον Μίνωα παρόμοια πράγματα. Αναφέροντας το όνομά του λέει:

« αυτός ήταν ο πιο βασιλικός απ’ όλους τους θνητούς βασιλιάδες•

και διαφέντευε πλήθος γειτονικών λαών, κρατώντας

το σκήπτρο του Δία• μ’ αυτό βασίλευε και στις πόλεις.» (*6)

Και αυτός, λέγοντας το σκήπτρο του Δία δεν εννοεί τίποτε άλλο παρά την παιδεία από τον Δία, με την οποία διηύθυνε την Κρήτη. ] ( Πλάτων, “Μίνως” 319 d-e, 320 c-d )

Ο Αθηναίος σοφός συνεχίζει τη συζήτησή με τον συνομιλητή του, λέγοντας για τον Μίνωα:

[ Διότι για το ότι ήταν καλός και δίκαιος, καλός νομέας, όπως λέγαμε προηγουμένως, ισχυρότατη απόδειξη αποτελεί το γεγονός ότι οι νόμοι του παραμένουν αδιασάλευτοι, επειδή βρήκε την αλήθεια σχετικά με τη διοίκηση της πόλης…

Αυτοί ( Μίνωας και Ραδάμανθυς ) λοιπόν υπήρξαν οι καλύτεροι νομοθέτες από τους παλαιούς, νομείς και ποιμένες ανδρών, όπως και ο Όμηρος αποκαλεί τον καλό στρατηγό “ποιμένα λαών”. ] ( Πλάτων, “Μίνως” 321 b-c )

Βέβαια, υπάρχουν κάποιοι που υποστηρίζουν πως ο Μίνωας ήταν ένας σκληρός δυνάστης. Αυτή την αντίληψη καλλιέργησαν άνθρωποι από τις πόλεις που ο Μίνωας είχε καταλάβει, ανάμεσά τους και οι Αθηναίοι. Ο Σωκράτης, όμως, βάζει τα πράγματα στη θέση τους, εξηγώντας την αιτία της διασποράς ψεύτικων φημών, που δεν είναι σωστές και δεν πρέπει να υποβαθμίζεται η αξία του άνδρα:

[ Οι ποιητές έχουν μεγάλη επίδραση στην φήμη κάποιου, οτιδήποτε κι αν κάνουν στους ανθρώπους, είτε τους επαινούν είτε τους κατηγορούν. Αυτό ήταν το σφάλμα του Μίνωα, που πολέμησε αυτήν εδώ την πόλη, στην οποία υπάρχει πολλή σοφία και ποιητές κάθε είδους, που ασχολούνται με την τραγωδία και τα άλλα είδη ποίησης… Από όλα τα είδη ποίησης, η τραγωδία είναι το πιο δημοφιλές και ψυχαγωγικό. Με αυτήν εμείς επιτεθήκαμε στον Μίνωα και τον εκδικηθήκαμε για εκείνους τους φόρους που μας ανάγκασε να πληρώνουμε. Αυτό ήταν λοιπόν το σφάλμα του Μίνωα, το ότι έγινε μισητός σε μας, και γι’ αυτό έχει αποκτήσει κακή φήμη- για ν’ απαντήσω στην ερώτησή σου… ] ( Πλάτων, “Μίνως”, 321 a )

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

(*1). Τα ονόματα των γονιών του Δαίδαλου συνδέονται με την επιδεξιότητά του, τη σοφία του και την ευφυϊα του. Πατέρας του ήταν ο Μητίων (= σοφός ) [ μήτις= εξυπνάδα, εφευρετικότητα ] ή ο Ευπάλαμος (= επιδέξιος ) [ ευ-παλάμη= χειροτεχνική ικανότητα ] και μητέρα του φέρεται η Φραξιμήδη (= αυτή που έχει βαθιά τη σκέψη ). Αυτά συνηγορούν στον προσδιορισμό του κύριου χαρακτήρα της μορφής του Δαίδαλου, που εκπροσωπεί το εφευρετικό πνεύμα με τις τεχνικές ικανότητες για τη δημιουργία εργαλείων, μηχανών και κτισμάτων.

(*2). Δαιδαλίδες: οι κάτοικοι αυτού του δήμου ήσαν ονομαστοί δαιδαλοποιοί (= ξυλογλύπτες ).

Το όνομα του Δαίδαλου πιθανόν να είναι μυθοπλασία, και να προέρχεται από τα δαίδαλα, τα ξυλόγλυπτα. Οι Δαιδαλίδες ουσιαστικά δεν ήσαν απόγονοι του τεχνίτη, αλλά ξυλογλύπτες και μαρμαρογλύπτες με την εξέλιξη της τέχνης.

(*3). Υπάρχει η παραλλαγή του μύθου που λέει πως ο Δαίδαλος τιμωρήθηκε από τον Μίνωα γιατί βοήθησε τον Θησέα να σκοτώσει τον Μινώταυρο και πως αυτός υπέδειξε στην Αριάδνη να δώσει στον Αθηναίο ήρωα τον μίτο, ώστε να βγει από τον λαβύρινθο.

(*4). Σχετικά με την δραπέτευση του Δαίδαλου από την Κρήτη, κάποιοι λένε πως διέφυγε με το γιο του κανονικά με καράβι. Επινόησε το πανί, με αποτέλεσμα το καράβι του να πλέει γρηγορότερα και με τους σοφούς ελιγμούς του Δαίδαλου να ξεφύγουν από τα καράβια του Μίνωα, που τους καταδίωκαν με τα κουπιά. Βλέποντας το πανί του καραβιού να χάνεται στον ορίζοντα, είπαν πως ο δαίδαλος κι ο Ίκαρος έκαναν φτερά και πέταξαν.

(*5). « ένι Κνωσός μεγάλη πόλις, ένθα τε Μίνως

εννέωρος βασίλευε Διός μεγάλου οαριστής » ( Όμηρος, “Οδύσσεια”, ραψ. τ‘ 178-179 )

(*6) « ος βασιλεύτατος γένετο θνητών βασιλήων

και πλείστων ήνασσε περικτιόνων ανθρώπων

Ζηνός έχων σκήπτρον• τωι και πολέων βασίλευεν. » ( Ησίοδος, “Αποσπάσματα”, 144 )