[[ δαμ- ων ]]
Η πλούσια μυθολογία μας έχει να μας δώσει πολλά παραδείγματα εθελουσίας θυσίας για έναν ανώτερο σκοπό. Για να σωθεί η πατρίδα. Η εκκλησία μας εκθειάζει τη θυσία του Αβραάμ. Μια θυσία που επιβλήθηκε για να δοκιμάσει ο Γιαχβέ την πίστη του δούλου του Αβραάμ. Ο δύστυχος πατέρας εξαναγκάστηκε να μπει στη δοκιμασία να θυσιάσει τον μονάκριβο νόμιμο γιό του, τον Ισαάκ. Η θυσία του Ισαάκ δεν ήταν εθελουσία και γίνεται για να ικανοποιηθεί ο εγωισμός του Γιαχβέ, του φοβερού Θεού των Εβραίων. Κι εδώ μπαίνει το ερώτημα: αφού ο Γιαχβέ ήταν παντογνώστης, δε γνώριζε την πίστη του Αβραάμ; Χρειαζόταν αυτή η ψυχοφθόρος δοκιμασία; Ο καημένος Ισαάκ οδηγούνταν στο θυσιαστήριο χωρίς να το γνωρίζει. Απεναντίας ο πατέρας του ο Αβραάμ του έλεγε ψέματα για να μην έχει την άρνησή του, αν και η θυσία γινόταν με εντολή του Κυρίου τους.
Θα παρουσιάσουμε από τη μυθολογία μας την περίπτωση του Μενοικέα, που μόνος του θυσιάστηκε για να σωθεί η πόλη του, η επτάπυλη Θήβα, αν και ο πατέρας του ήθελε να τον φυγαδεύσει για ν’ αποφύγει το θάνατο. Κι εδώ είναι η μεγάλη αντίθεση ελληνικής και εβραϊκής μυθολογίας!
Βρισκόμαστε στην εποχή που οι Αργείοι έκαναν εκστρατεία κατά της Θήβας, για ν’ αποκαταστήσουν στο θρόνο τον Πολυνείκη, γιο του Οιδίποδα, τον οποίο είχε διώξει ο αδελφός του Ετεοκλής. Ο μύθος αναφέρει τα ακόλουθα:
Οι πολιορκημένοι Θηβαίοι έστειλαν αντιπροσώπους τους στο Δελφικό μαντείο, όπου τιμούσαν το γιο της Λητούς και του βροντορίχτη Δία, εκεί στου καταπράσινου Παρνασσού τις πλαγιά, που της Κασταλίας τα νερά ανάβλυζαν. Ήθελαν να πάρουν χρησμό από το Φοίβο, πως την πατρίδα να σώσουν από τα φουσάτα των λευκάσπιδων Αργείων. Άλλοι, πάλι, λένε πως ρώτησαν της πόλης τον μάντη, αυτόν που η Ήρα χολωμένη του πήρε το φως, τον τυφλό Τειρεσία. Ο Τειρεσίας, από των πουλιών το τιτίβισμα ξεδιάλυνε πως σιμά ήταν η ώρα που οι γιοι του Οιδίποδα θα έπεφταν ο ένας λαβωμένος από το χέρι του άλλου, κι ο θρόνος δε θα ’χε ρήγα από του Λάβδακου τη ρίζα. Μα για να σωθεί η πόλη του δρακοφονιά Κάδμου, νικώντας τους Πελοποννήσιους εισβολείς, έπρεπε να θυσιαστεί ο Μενοικέας, ο γιος του Κρέοντα. Ο ίδιος ο πατέρας έπρεπε να βυθίσει το μαχαίρι του στου γιου τη σάρκα για να κερδίσει των θεών την εύνοια κι η πόλη να νικήσει. Ο αιμοβόρος γιος του Δία, ο πολεμόχαρος Άρης, δε συγχωρούσε του δράκοντα το φόνο από τον Κάδμο.
Η συνέχεια >>> εδώ …
Ο δράκος που ζούσε σε μια σπηλιά κοντά στην κρήνη, που τώρα την έλεγαν της Δίρκης κρήνη, ανήκε στον θεό του πολέμου. Ο Άρης για να καταλαγιάσει ο θυμός του ήθελε να θυσιαστεί κάποιος απόγονος εκείνων που ξεφύτρωσαν από τη γη σαν στάχια, όταν ο Κάδμος με προτροπή της Αθηνάς έσπειρε του δράκου τα δόντια. Άντρες πολεμοχαρείς ξεπετάχτηκαν, οι Σπαρτοί, η γενιά του Κρέοντα. Έτσι ο μόνος αγνός απόγονος ήταν ο Μενοικέας, κι αυτού το κορμί θυσία ζητούσε ο Άρης. Ο άγουρος στα χρόνια γιος έπρεπε να σφαχτεί στον τόπο, που άλλοτε είχε ο δράκος τη φωλιά και φύλαγε της Δίρκης τα γάργαρα νερά. Το αίμα του νέου θα έσμιγε με το νερό της πηγής και θα ποτιζόταν ο τόπος, που πριν από χρόνια είχε ποτιστεί με το αίμα του δράκοντα. Μόνον έτσι θα γινόταν η εξιλέωση της πόλης και οι θεοί θα συμμαχούσαν με τη Θήβα για να γινόταν σαν φαρμάκι πικρός ο γυρισμός των Αργείων στην πατρίδα τους.
Ζαλάδα κι απελπισία έπιασαν τον Κρέοντα σαν άκουσε τη μαντεία. Πως θα μπορούσε να βυθίσει το μαχαίρι του στο στερνοπαίδι του, την χαρά των γηρατειών του; Η καρδιά του ήταν έτοιμη να σπάσει και τα μηλίγγια του βούιζαν. Θα προτιμούσε ο ίδιος να δώσει τη ζωή του, παρά να πειραχτεί έστω και μια τρίχα από του γιου την κεφαλή. Έτσι πριν να μαθευτεί η μαντεία στο λαό, ζήτησε το ίδιο βράδυ να φύγει ο Μενοικέας, αφού τον γέμιζε με μάλαμα για να περνάει καλά όσο θα ήταν μακριά, και να πάει στη μακρινή Δωδώνη. Ο νέος προσποιήθηκε πως θα υπακούσει. Όμως, η υπερηφάνεια του δεν του επέτρεψε να σώσει τον εαυτό του και ν’ αφανιστούν οι δικοί του κι όλοι οι συμπολίτες. Ένιωσε ντροπή το δικό του σώσιμο να ήταν ο χαμός των άλλων. Κι αυτός δεν ήταν κιοτής. Έτσι έπρεπε να κάνει το χρέος του. Ανέβηκε, λοιπόν, ψηλά στου κάστρου την πολεμίστρα, που ήταν πάνω από του δράκου την πηγή και γκρεμίστηκε εκεί που κάποτε ήταν η δρακοφωλιά (*1). Ο άτρομος νέος θυσιάστηκε για την πατρίδα, χωρίς κανείς να του το ζητήσει.
Αφού οι αντίμαχοι αδελφοί, ο Πολυνείκης και ο Ετεοκλής μονομάχησαν κι έπεσαν ο ένας από το αδελφοκτόνο χέρι του άλλου, έγινε η τελική μάχη, όπου οι Θηβαίοι κατατρόπωσαν τους Αργείους. Έτσι η θυσία του Μενοικέα χάρισε τη νίκη στους Καδμείους.
Σ’ αυτή τη θυσία αναφέρεται ο Ευριπίδης στην τραγωδία του “Φοίνισσαι”. Ο τραγωδός στη σκηνή, που ο Κρέοντας ζητάει να μάθει από τον μάντη την αιτία, για την οποία οι θεοί θέλουν αυτός να προσφέρει ως θύμα της θυσίας το γιο του Μενοικέα, χρησιμοποιεί τ’ ακόλουθα λόγια, που λέει ο Τειρεσίας:
« Σωστά ρωτάς και θες να σου εξηγήσω.
Ετούτος πρέπει να σφαγεί στην τρύπα
απ’ όπου ο δράκοντας της Γης φρουρούσε
της Δίρκης τα νερά, και να μουσκέψει
το αίμα του ως σπονδή το χώμα κι έτσι
του δράκοντα το φόνο να πληρώσει
για το παλιό θυμό που ’χεν ο Άρης
ενάντια στον Κάδμο. Αυτά σαν κάμεις,
θα χεις δικό σου σύμμαχο τον Άρη.
Κι αν λάβει η Γης καρπό για τον καρπό της
κι ανθρώπινο αίμα για το αίμα εκείνο,
τρανός θα γίνει τότε σύμμαχός σας
αυτή που τους Σπαρτούς έχει γεννήσει
σαν το χρυσόκρανο το στάχυ. Πρέπει
τούτος να σκοτωθεί, που από το γένος
του Δράκοντα βαστάει. Εσύ κι οι γιοι σου
μείνατε μόνο απ’ τη Δρακοντογέννα
καθάριοι από μάνα και πατέρα.
Ο γάμος του τον Αίμονα εμποδίζει
να σφαγεί, γιατί ελεύθερος δεν είναι•
έχει γυναίκα αυτός, κι ας μην πλαγιάζει
στο στρώμα της ακόμη• αυτό τ’ αγόρι,
λεύτερο καθώς είναι για την πόλη,
θα σώσει την πατρίδα του αν πεθάνει.
Τη Θήβα θα δοξάσει και θα κάμει
στον Άδραστο (*2) πικρό και τους Αργείτες
το γυρισμό, στα μάτια τους σκορπώντας
θάνατο μαύρο. Από τις δύο τύχες
διάλεξε μία• να σώσεις ή το γιό σου
είτε την πόλη• άκουσες τα πάντα. » ( Ευριπίδου, “Φοίνισσαι” 930-953)
Κι όταν ο Κρέοντας λέει στον γιο του Μενοικέα να φύγει από την πόλη για να γλιτώσει τον θάνατο, αυτός προσποιείται πως θα υπακούσει. Λέει πως θα πάει να χαιρετήσει την θεία του την Ιοκάστη, αδελφή του Κρέοντα και μάνα των Ετεοκλή και Πολυνείκη. Σαν έφυγε ο πατέρας του απευθύνεται στον χορό, που τον αποτελούν γυναίκες Φοίνισσες, λέγοντας τα εξής:
«Τι όμορφα με τα λόγια μου, γυναίκες,
έδιωξα του πατέρα μου το φόβο,
για να πετύχω αυτά που θέλω• εκείνος
με βγάζει από την πόλη και την τύχη
να τήνε σώσω μου στερεί κι εμένα
δειλό με δείχνει. Ο γέρος συχωριέται,
για με συχώρεση δεν υπάρχει,
τη γης που μ’ έχει κάνει να προδώσω.
Και για να ξέρετε, θα πάω την πόλη
να σώσω και θα δώσω τη ζωή μου
γι’ αυτή τη χώρα. Είναι ντροπή μεγάλη,
αν άλλοι που μαντείες δεν τους δένουν
κι ούτε θεοί τους έχουν αναγκάσει,
στη μάχη δε διστάζουν να πεθάνουν
καθώς θα πολεμούνε μπρος στους πύργους
για την πατρίδα, εγώ αδερφό, πατέρα
και πολιτεία προδίνοντας να φύγω
σαν άναντρος μακριά• μα το Δία
των αστεριών και το ματοβαμμένο
τον Άρη, που ’χει δώσει βασιλιάδες
Σπαρτούς, στον τόπο αυτόν, ως ξεφυτρώσαν
από το χώμα, αυτό δε θα το κάνω•
θα πάω και θα σταθώ ψηλά στο κάστρο
κι εκεί θα σκοτωθώ, για να σταλάξει
το αίμα μου στου δράκοντα το μαύρο
κρυψώνα, καθώς όρισεν ο μάντης,
και την πατρίδα θα λυτρώσω. Τούτα
είχα να πω. Πηγαίνω, με το θάνατό μου
λαμπρό στην πόλη θα χαρίσω δώρο
κι απ’ τα δεινά τον τόπο θα γλιτώσω.
Γιατί αν έκανε ο καθένας ό,τι
καλό μπορούσε και για την ωφέλεια
το ’δινε της πατρίδας, θα υπόφεραν
πιο λίγες συμφορές όλες οι χώρες
κι ευτυχισμένα πιότερο θα ζούσαν. » (Ευριπίδου, “Φοίνισσαι” 991-1018)
Πόσο ανθρώπινο μεγαλείο κρύβει το τελευταίο 5-στιχο! Ο άγουρος Μενοικέας, δίνει μαθήματα πολιτικής συμπεριφοράς και κοινωνικής αλληλεγγύης. « ει γαρ λαβών έκαστος ό τι δύναιτό τις χρηστόν διέλθοι τούτο κας κοινόν φέροι πατρίδι, κακών αν αι πόλεις ελασσόνων πειρώμεναι το λιοπόν ευτυχοίεν αν ». Τέτοια ήταν η ψυχή των Ελληνόπουλων. Ήταν τιμή μέγιστη γι’ αυτά να θυσιαστούν για την πατρίδα. Γι’ αυτό και ο χορός των γυναικών τραγουδά:
«Θαυμάζω, ναι, θαυμάζω εκείνον
που μόνος του στο θάνατο πηγαίνει,
για να γλιτώσει την πατρίδα….»
και στη συνέχεια εύχεται:
«Μακάρι να γινόμουνα μάνα
και τέτοιους ν’ αποκτούσα γιους…»
Η θυσία στην αρχαία Ελλάδα είχε σωστική επενέργεια. Δεν ήταν μόνο για να δοκιμαστεί η πίστη και η αφοσίωση κάποιου πατριάρχη. Γιατί ο Θεός δεν θέλει αυτοεπιβεβαίωση! Θέλει, όμως, τη θυσία μας για τους άλλους. Κι αυτό μας το υπέδειξε με τη σταυρική θυσία του Υιού Του! Πόσο διαφορετικός είναι ο Θεός της Κ. Διαθήκης από τον Γιαχβέ, τον Θεό της Π. Διαθήκης!
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(*1). Υπάρχει η παραλλαγή που λέει ότι ο Μενοικέας από του κάστρου τον πύργο, που ήταν πάνω από την πηγή, με το ξίφος του έχυσε το αίμα του στο νερό της πηγής για να γίνει του θεού το θέλημα.
Κάποιοι, εξάλλου, πίστευαν πως ο ίδιος ο Κρέοντας, ακολουθώντας όλους τους τύπους της λατρείας, θυσίασε τον Μενοικέα, υπακούοντας στη θεϊκή εντολή.
(*2). Άδραστος: Βασιλιάς του Άργους, ο αρχιστράτηγος της εκστρατείας των επτά στη Θήβα. Πεθερός του Πολυνείκη. Ο μόνος από τους αρχηγούς που σώθηκε από την τελική μάχη στην οποία νίκησαν οι Θηβαίοι μετά τη θυσία του Μενοικέα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου