Η “Εργάνη” Αθηνά

[[ δαμ- ων ]]

Στην ελληνική μυθολογία, οι θεοί δίδασκαν στους ανθρώπους την καλλιέργεια της γης, την τέχνη της αμπελουργίας, την επεξεργασία των μετάλλων, την υφαντική κ.α. Η Παλλάδα Αθηνά, κόρη του ρήγα των θεών κι ανθρώπων, ήταν μια από τις πολυτιμότερες δασκάλες και βοηθός όχι μόνον των Αθηναίων, αλλά όλων των Ελλήνων. Η Αθηνά είναι η πολυσχιδέστερη θεότητα του Ελληνικού Πάνθεου. Τα καταγραμμένα επίθετα της θεάς είναι 45. Το πιο γνωστό επίθετο της Αθηνάς ήταν και είναι Παλλάδα. Άλλα γνωστά και συνήθη επίθετα της θεάς είναι «Πρόμαχος-Σώτειρα» και «Εργάνη». Σαν Εργάνη η Αθηνά είναι η εφευρέτρια όλων των τεχνών και βοήθησε τους ανθρώπους στον εκπολιτισμό τους. Η παρουσία της ήταν απαραίτητη σ’ όλα τα μεγάλα έργα. Συνέβαλε στην κατασκευή της Αργώς και άλλων πλοίων, όπως το πλοίο του Τηλέμαχου. Καθοδήγησε την κατασκευή του Δούρειου Ίππου, δίδαξε την ύφανση στην Πανδώρα και γενικά στους ανθρώπους, χάρισε την ελιά και την καλλιέργεια της στους Αθηναίους και φυσικά σ’ όλο τον κόσμο. Δίδαξε τον πυρρίχιο στους Κουρήτες και τη γλυπτική στην ανθρωπότητα φτιάχνοντας το πρώτο άγαλμα, το παλλάδιο. Αναδείχτηκε σε κύρια θεότητα της ειρήνης και του πολιτισμού.

Ας δούμε, όμως, αυτή την πτυχή της δράσης της:

Η συνέχεια >>>VagiaBlog…

Η κόρη του Δία έμαθε τις τέχνες από τους Κύκλωπες. Με τη σειρά της, μαζί με τον Ήφαιστο, τις δίδαξε στους ανθρώπους. Έτσι έμαθαν να φτιάχνουν όλα τα όμορφα έργα, που τους έκαναν ξεχωριστούν στην πλάση. Να φτιάχνουν ωραία σπίτια, για να ζει η οικογένεια και να μεγαλώνουν τα παιδιά τους. Λαμπρούς ναούς και ψηλούς βωμούς για να λατρεύουν τους θεούς. Οι αγαλματοποιοί αγάλματα σαν να ήσαν ζωντανά, οι αγγειοπλάστες θαυμαστά αγγεία και οι ζωγράφοι να τα στολίζουν με ωραίες εικόνες, καμωμένες από τα καλύτερα χρώματα της φύσης. Λένε πως το ξύλινο άγαλμα, το παλλάδιο, η ίδια το σμίλεψε με τα χέρια της. Στα καρνάγια δασκάλεψε τους τεχνίτες του ξύλου να σκαρώνουν ορθόκορμα πλεούμενα για να μεταφέρουν εμπορεύματα αλλά και πολεμικά καράβια. Να δαμάζουν τα άγρια άτια και να τα κάνουν καλόβολα άλογα, χρήσιμα στο ζέψιμο σ’ αμάξια κι άτρομα στην μάχης την αντάρα. Οι ξυλουργεί να φτιάχνουν τροχούς, ώστε μ’ αμάξια να μεταφέρονται τα γεννήματα κι οι άλλοι καρποί της ανθρωποτρόφας γης, μα κι άρματα για να υπερασπίζονται την αγαπημένη πόλη σαν έρχονταν επίβουλοι εχθροί.

Η Παλλάδα τους έμαθε να καλλιεργούν την αγαπημένη της ελιά, να συλλέγουν τους πικρούς καρπούς της και να βγάζουν το λάδι που στεριώνει τα σώματα και τους δίνει δύναμη. Να επινοούν εργαλεία με τα οποία άνοιγαν της γης τα σπλάχνα για να βάζουν της φύσης το σπέρμα κι αυτή να γεννοβολά καλούδια. Να φτιάχνουν όπλα, θανατερά σπαθιά, μακρόριχτα τόξα με τα μυτερά βέλη, ανθεκτικά κοντάρια και να τα χειρίζονται επιδέξια ενάντια στους εχθρούς, ασπίδες και θώρακες να προφυλάσσουν τα κορμιά. Ήταν αυτή που δίδαξε στην πρώτη γυναίκα, την Πανδώρα, του αργαλιού την τέχνη, να υφαίνει υφάσματα ομορφοστολισμένα. Κι ή ίδια η θεά ήταν η καλύτερη στο υφάδι και το στημόνι, φτιάχνοντας το φόρεμα, που φόρεσε η ρήγισσα Ήρα για να ξετρελάνει με τα θέλγητρά της τον κεραυνόχαρο Δία, και τον χιτώνα που φόρεσε ο Ιάσονας για να αιχμαλωτήσει της Μήδειας την καρδιά. Στον αργαλιό της η θεά ύφανε το βασιλικό ένδυμα που φόρεσε ο Διογενής Ηρακλής σαν λευτέρωσε την επτάπυλη Θήβα από τους ορχομένιους Μινύες.

Στόλισε με φρόνηση και τέχνη τις γυναίκες των Φαιάκων, ξεπερνώντας σε αξιοσύνη και χάρη τις γυναίκες των υπόλοιπων Ελλήνων. Έτσι δεν στερούσαν των αντρών τους που ξεπερνούσαν τους άλλους Έλληνες στων καραβιών την κατασκευή και την πλοήγηση. Ορμήνεψε τις κόρες του Πανδάρεου να γίνουν οι ξακουστές νοικοκυρές και τους έμαθε του σπιτιού τις τέχνες. Σαν έφτασε ο Κάδμος στο μέρος που του υπέδειξε η ιερή δαμάλα, αφού σκότωσε του Άρη τον δράκοντα, η θεά του υπέδειξε να σπείρει τα δόντια στη γης και φύτρωσαν οι τρομεροί πολεμιστές, η πρώτη γενιά της Καδμείας, οι Σπαρτοί. Βοήθησε τον γιο του Αγήνορα να σχεδιάσει την Καδμεία και σαν την έχτισε, ξεσηκώνοντας τα σχέδια του ουρανού, τον έστεψε πρώτο της βασιλιά. Χρόνια αργότερα, η Αθηνά φόρεσε το βασιλικό ένδυμα στον τρανοδύναμο Ηρακλή, που η ίδια είχε υφάνει στον θεϊκό αργαλειό της, όταν αυτός νίκησε τους Μινύες από τον Ορχομενό.

Στη Λιβύη έδειξε στο Δαναό να σκαρώσει το πρώτο μεγάλο πλεούμενο, για να τον μεταφέρει από την Αφρική στο Άργος με τις πενήντα κόρες του, τους υπηρέτες τους και την περιουσία τους. Κι όταν οι Δαναΐδες σκότωσαν τους άντρες τους, που πήραν χωρίς να τους θέλουν αλλά με το στανιό, η κόρη του Δία ανέλαβε τον καθαρμό τους. Όταν στην Γιγαντομαχία σκότωσε τη Γοργόνα, κληροδότησε στον Ερεχθέα το αίμα της, που είχε τη δύναμη να δίνει μα και να παίρνει ζωές. Στον Ασκληπιό δίδαξε την τέχνη των βοτάνων, ώστε από απλά φυτά να γίνονται πολύτιμα φάρμακα. Του έμαθε να κάνει εγχειρήσεις κι ακόμη ν’ ανασταίνει νεκρούς. Στον Βελλερεφόντη ορμήνεψε τον τρόπο να δαμάσει και να καβαλήσει τον Πήγασο, ενώ στους Κουρήτες δίδαξε τον πολεμικό χορό, την πυρίχχη.

Στην αγαπημένη της πόλη, την Αθήνα, έδωσε κάθε δυνατή βοήθεια. Αυτή φύτεψε στον ιερό της βράχο την πρώτη ελιά. Εγκατέστησε τον Ίωνα, τον γενάρχη των Ιώνων. Για να γεννηθεί ο μεγάλος της ήρωας Θησέας, οδήγησε την Αίθρα στην αγκαλιά του Ποσειδώνα. Για να μην έρθει η Αθήνα σε πόλεμο με το πολεμόχαρο Άργος, συμβούλεψε τον Θησέα, μετά την ήττα των επτά στην Θήβα, να μην παραδώσει τα νεκρά σώματα των αρχηγών και των στρατιωτών των Αργείων στους δικούς τους, αν πρώτα δεν έδιναν όρκο πως ποτέ τους δεν θα επιτεθούν στην Αττική.

Στον Τρωϊκό πόλεμο ήταν με το μέρος των Ελλήνων. Αυτή υπέδειξε στον Οδυσσέα να φτιάξει τον Δούρειο Ίππο.

Όσα παραθέσαμε παραπάνω θα τα στηρίξουμε με την ποίηση των προγόνων μας. Ο Ησίοδος μας μεταφέρει ότι η Εργάνη Αθηνά έφτιαχνε όπλα. Ο ημίθεος Ηρακλής όταν άρχισε τους άθλους του ζώστηκε τον θώρακα, που του έδωσε η Αθηνά:

«Κι ύστερα γύρω στα στήθη φόρεσε το θώρακα,

ωραίο, χρυσό, πολυποίκιλτο, που η Αθηνά Παλλάδα

του τον έδωσε, του Δία η κόρη, τότε που έμελλε

πρώτη φορά του να ριχτεί στους πολυστένακτους τους άθλους. » ( Ησίοδος, “Ασπίς Ηρακλέους”, 1214-127 )

Όταν ο πατέρας της, ο βροντόχαρος Δίας, θέλησε να στείλει στον Επιμηθέα γυναίκα την Πανδώρα, έβαλε την κόρη του την Παλλάδα να της διδάξει του σπιτιού τις τέχνες:

« Kαι πρόσταξε τον Ήφαιστο τον ξακουστό όσο πιο γρήγορα

να σμίξει χώμα με νερό, μέσα να βάλει λαλιά κι ανθρώπου δύναμη,

να μοιάζει στην όψη με τις αθάνατες θεές η κοπελιά

με την ωραία, τη λαχταριστή μορφή. Κι έπειτα έβαλε την Αθηνά

να της διδάξει τέχνες, τον πολυποίκιλτο ιστό να υφαίνει. » ( Ησίοδος,” Έργα και Ημέρες”, 60- 64 )

Η Αθηνά φρόντιζε την πόλη της, την Αθήνα. Έτσι ανέθρεψε τον Ερεχθέα, που έμελλε να γίνει βασιλιάς της:

« Κι απ’ την Αθήνα έφτασαν, καλοχτισμένη πόλη,

του αντρείου Ερεχθέα γη· η γη η ζωοδότρα

τον γέννησε, τον έθρεψε η Αθηνά Παλλάδα

και πήγε και τον έβαλε μες στο λαμπρό ναό της· » ( Όμηρος, “Ιλιάδα”, Β’ 546- 549 )

Πολλές φορές συμβούλευε τους βασιλιάδες της πόλης της, αποβλέποντας στην ασφάλειά της, όπως έκανε με τον Θησέα:

« Άκου την Αθηνά, Θησέα, εμένα,

τι λέω να κάνεις, για να ωφελήσεις

την πόλη. Τόσο εύκολα σε τούτους

τα κόκκαλα μη δώσεις να τα πάνε

στο Άργος, αλλά γύρεψέ τους πρώτα

να ορκιστούνε για τους μόχθους που ‘χεις

για χάρη τους τραβήξει εσύ και η Αθήνα.

Όρκο να πάρει ο Άδραστος· ετούτος

βασιλιάς είναι κι έχει χρέος για όλο

να ορκίζεται το Άργος. Τέτοιον όρκο

να δώσει. Την Αθήνα οι Αργίτες

ποτέ μην πολεμήσουν κι όποιοι άλλοι,

της ριχτούν, να τους φράξουν με τα όπλα

το δρόμο. Κι όταν τον όρκο τους πατώντας

έρθουν στην πόλη ενάντια, όρισέ του

να λέει « Κακός χαμός να πέσει στ’ Άργος ». » ( Ευριπίδης, “Ικέτιδες”, 1183- 1195 )

Επίσης θεσμοθετούσε και ίδρυσε βουλευτήριο, για να επικρατήσει δικαιοσύνη στο λαό της Αθήνας:

« ………… Συμβουλεύω το λαό μου

μήτε δεσποτισμό μηδέ αναρχία

να σέβεται κι ολότελα ας μη διώξει

το φόβο από την πόλη του. Ποιος είναι

δίκιος, αν τίποτα δεν τον φοβίζει;

Τέτοιο θεσμό τιμώντας με το σέβας

που πρέπει, δυνατό θα ‘χετε κάστρο

τη χώρα σας να σώζει και την πόλη,

που σαν κι αυτό παρόμοιο δεν υπάρχει

σε κανένα λαό, μήτε στους Σκύθες

μηδέ στου Πέλοπα τα μέρη. Τούτο

στήνω το βουλευτήριο από κέρδη

ανέγγιχτο, σεβάσμιο και στη γνώμη

πάντα αυστηρό, φρουρό της χώρας

ξάγρυπνο και στον ύπνο σας ακόμη. » ( Αισχύλος, “Ευμενίδες”, 696- 706 )

Η καλύτερη υφάντρα ύφανε το ρούχο, που φόρεσε η Ήρα για να ξελογιάσει τον ρήγα των ανθρώπων και θεών, τον Δία:

« Πάνω της ρούχο έβαλε αθάνατο που η Παλλάδα

της ύφανε δουλεύοντας και βάζοντας στολίδια·

με θηλυκωτήρια χρυσά στο στήθος στεριωνόταν. » ( Όμηρος, “Ιλιάδα”, Ξ’ 178-180 )

Δίδαξε τους ανθρώπους τέχνες για να κάνουν πιο εύκολη τη ζωή τους, αλλά και να δημιουργούν, να φτιάχνουν έργα τέχνης. Αυτή δίδαξε τις γυναίκες των Φαιάκων:

« Πενήντα γυναίκες, σκλάβες μες στο παλάτι είναι·

αλέθουν σε χερόμυλους καρπό χρυσό σαν μήλο

ή δουλεύουν στους αργαλειούς ή τη ρόκα τους στρίβουν

καθισμένες σαν της λεύκας της αψηλής τα φύλλα·

κι απ’ τα πανιά τα υφαντά τα λάδι αποσταλάζει.

Όσο τους άλλους ξεπερνούν οι Φαίακες στην τέχνη

να κυβερνούν στα πέλαγα τα γρήγορα καράβια,

τόσο στην τέχνη του αργαλειού τεχνίτρες οι γυναίκες·

η Αθηνά τους χάρισε νου σωστό, καλές τέχνες. » ( Όμηρος, “Οδύσσεια”, η’ 103-11 )

Ήταν πονόψυχη και φρόντιζε τους καταφρονεμένους. Σαν έμειναν ορφανές οι Πανδαρίδες, τους συμπαραστάθηκαν τρεις θεές. Δασκάλα τους στάθηκε η Αθηνά:

« …. του Ωκεανού με τα νερά που όλο κυκλοφέρνουν,

όπως άρπαξαν κάποτε τις Πανδαρίδες κόρες.

Τους γονιούς τους σκοτώνοντας πεντάρφανες στο σπίτι

οι θεοί τις κατάντησαν· μα τότε η Αφροδίτη

τις μεγάλωσε με τυρί, γλυκό κρασί και μέλι·

τους χάρισε και ομορφιά και γνώση πάνω απ’ όλες

η Ήρα· και η Άρτεμη κορμί κυπαρισσένιο·

κι η Αθηνά τους έμαθε την ξακουστή την τέχνη. » ( Όμηρος, “Οδύσσεια”, υ’ 65- 72 )

Δεν μπορούσαν οι θνητοί να μείνουν ασυγκίνητοι από τη φροντίδα της θεάς. Για να την ευχαριστήσουν έγραψαν θαυμάσιους ύμνους, όπως οι ακόλουθοι ομηρικοί:

« … την κόρη του ασπιδοφόρου Δία, τη γλαυκομάτα Αθηνά,

που της πολύχρυσης της Αφροδίτης οι δουλειές δεν της αρέσαν,

μόνο οι πόλεμοι της δίνανε χαρά και τα έργα του Άρη,

συγκρούσεις, μάχες κι ανδραγαθήματα να κάνει.

Πρώτη αυτή δίδαξε τους χθόνιους μαστόρους

αμάξια να κατασκευάζουν και άρματα χάλκινα ολοστόλιστα

κι αυτή τις παρθένες με το τρυφερό δέρμα μέσα στα μέγαρά τους

δίδαξε έργα σπουδαία, σύνεση βάζοντας σε καθεμιά. » ( Ομηρικοί Ύμνοι, “Στην Αφροδίτη”, 8- 15 )

Και:

« Τον φημισμένο για τα σχέδιά του Ήφαιστο ψάλε, Μούσα γλυκόλαλη,

αυτόν που με την γλαυκομάτα Αθηνά έργα λαμπρά

έμαθε στους ανθρώπους στη γη επάνω, κείνους που πριν

ζούσανε σε σπηλιές και σε βουνά, όμοια θηρία. » ( Ομηρικοί Ύμνοι, “Στον Ήφαιστο”, 1- 4 )

Η Αθηνά έδωσε τη λύση για να τελειώσει ο αντοφθόρος Τρωικός πόλεμος. Με τη δική της συμβουλή έφτιαξαν οι Αχαιοί τον Δούρειο Ίππο, που στάθηκε η αιτία να παρθεί το Ίλιο:

« Απ’ τη Φωκίδα ο Επειός, τον τόπο

του Παρνασσού, τις γνώμες της Παλλάδας

ακολουθώντας, φτιάνει ένα γιγάντιο

ξυλάλογο γεμάτο αρματωμένους

και μες στα τείχη- σύνεργο θανάτου-

το ‘στειλε…. » ( Ευριπίδης, “Τρωάδες”, 9- 12 )

Η Αθηνά, λοιπόν, ήταν από την αρχή μέχρι το τέλος του αρχαίου κόσμου η προστάτιδα των Ελλήνων, προπάντων των Αθηναίων. Προστάτευε τα δικαστικά και τα συμβουλευτικά σώματα, δίνοντας μεγάλη σημασία στην απόδοση της δικαιοσύνης, ενώ πολλές φορές οι συμβουλές της έδιναν λύσεις σε σοβαρά προβλήματα. Δίκαια οι Έλληνες την τιμούσαν ιδιαίτερα και την σέβονταν.